بزرگنمايي:
در ميان 10 شهرستان استان کردستان تنها شهرستان سنندج به عنوان مرکز استان داراي موزه است و مابقي شهرستان ها علي رغم داشتن ظرفيت ها و پتانسيل هاي لازم هنوز از داشتن موزه محروم هستند.
تپه باستاني توس‌نوذر در كنار رودخانه قشلاق و قلعه حسن‌آباد و ساير شواهد مانند قبرهايي با قدمت بيش از هزار سال كه در سنندج پيدا شده است گواهي بر قدمت اين شهر دارد.
سنندج به لحاظ موقعيت جغرافيائي و فعاليت‌هاي شهرسازي عصر صفوي و قاجار، از بافت شهري سنتي باارزشي برخوردار است كه بناهاي مسكوني و عام‌المنفعه متعددي مانند حمام، مساجد، بازار و تكيه در آن باقي‌مانده است.
موزه حبيبي
موزه سنندج از عمارات باشکوه و اعياني سنندج است که حدود 150 سال پيش توسط «ملا لطف الله شيخ الاسلام» يکي از علماي بزرگ آن دوره ساخته شده است .
اين عمارت پس از فوت باني آن توسط نوادگان او به دو بخش مجزا تفکيک و به فروش رسيد .بخش اندروني اين عمارت به تملک خانواده حبيبي و بخش بيروني به تملک عبدالحميدخان سنندجي (سالار سعيد) درآمد و از اين رو امروز هر بخش از بنا با ناممالکان جديد شناخته مي شود .
بخش اندروني نيز تا سال 1371 در مالکيت خانواده حبيبي بود و در اين سال به تملک اداره کل ميراث فرهنگي و گردشگري استان کردستان درآمد. اين موزه از ابتدا داراي دو بخش باستان شناسي و مردم شناسي بوده است .
بخش باستان شناسي آن شامل دوره هاي مختلف از ماقبل تاريخ تا دوره قاجار است که قسمتي از اشياي اين بخش متعلق به استان هاي همجوار و برخي متعلق به استان هاي ديگر و مکشوفه از قاچاقچيان است.
بخش مردم شناسي موزه در قبل از انقلاب به صورت نمايشگاه موقت اداره مي شد و هر چند مدت يک بار اشياي يکي از استان هاي کشور را در اين بخش به نمايش مي گذاشتند.
بعد از انقلاب اين بخش صرفا به نمايش اشياي مردم شناسي کردستان اختصاص داده شده و با تاسيس خانه کرد در سال 1382 اشيا مردم شناسي موزه به خانه کردمنتقل شده و کل فضاي موزه به نمايش اشيا باستان شناسي و تاريخي اختصاص يافت.
موزه سنندج بر گرفته از چهار بخش پيش از تاريخ، تاريخي، اسلامي و بخش نمايش موقت است، در بخش پيش از تاريخ يک مجموعه ظروف سفال نگهداري مي شوند که مکشوفه از مناطق کردستان و بخصوص شهرستان بانه و تعدادي از ظروف هم مربوط به کنگاور است، در بين اشيا اين بخش پيه سوزهاي مکشوفه از بانه بسيار قابل توجه هستند.
سالن اصلي و يکي از اتاق هاي جنب سالن و راهرو خروجي اشيا تاريخي به نمايش گذاشته شده است که مهم ترين آنها اشياي مکشوفه از تپه زيويه يعني مهمترين تپه تاريخي استان کردستان است که اشياي طلايي شامل زيورآلات زنانه و انواع ظروف سفال به رنگ هاي خاکستري، قرمز و نخودي که زيباترين آنها تنگ کوچک لعابدار منقوش است که لعاب آن فيروزه اي و سفيد و زرد بوده نقش گل ها آن به شکل ذرت است، در اين موزه موجود است.
از ديگر اشيا تاريخي مکشوفه اين تپه اشياي مفرغي شامل ظروف و انواع تبر، سنجاق هاي تدفيني و سوزن هاي دوخت و حلقه ها، اشيايي از جنس استخوان و عاج شامل قطعات تصاويري از شکار و نبرد نقش هاي اسطوره اي و گله اي رزت، نقوش هندسي و سر پيکان، اشيا سنگي هم چون سردوك ها، حلقه و مهره هاي ريز و درشت از جنس خمير شيشه است.
علاوه بر اشيا زيويه مجموعه اي از اشيا فلزي و سفالي ديگر شامل انواع سر نيزه، خنجر، حلقه هاي گوناگون و مجسمه هاي کوچک و ظروف سفالي با اشکال مختلف با نقوش کنده و يا ترسيم شده به رنگ ها قرمز، خاکستري، نخودي و همچنين ظروف شيشه اي شامل انواع پياله و عطردان در اين بخش وجود دارد که با توجه به توقيف بودن آنها، محل دقيق کشفشان معلوم نيست.
قسمت ديگري از اشياي بخش دوران تاريخي خمره هاي سفالي هستند که اصطلاحا به خمره هاي تدفين مشهورند، آخرين اشياي اين بخش اشيايي است که از حفاري هاي غار کرفتو به دست آمده و قابل مقايسه با اشياي زيويه هستند.
اشياي بخش اسلامي در اين موزه به دو قسمت سفالي و فلزي تقسيم شدند که در سالن سفال اشياي زيبايي از هنر سفالگري هنرمندان دوره اسلامي نگهداري مي شود که عبارتند از تنگ، کاسه، قدح، بشقاب، مجسمه و ريتون است.
بخش بسيار کمي از اين اشياي دوره اسلامي متعلق به کردستان است و اکثريت آنها مربوط به نقاط ديگر کشور و به ويژه کاشان و نيشابور است .در قسمت اشياي فلزي انواع کاسه و باديه، تنگ، سيني، سنگابه، ديگچه و انواع پيه سوزي نگهداري مي شود .
زير زمين ساختمان يا همان حوضخانه به بخش نمايش موقت اختصاص يافته است، در اين بخش اشياي هنري و خارجي به نمايش گذاشته شده و از اشياي مهم اين بخش مي توان به مجسمه هاي برنزي و ظروف شيشه اي اشاره کرد.
موزه مردم شناسي کرد
احداث بناي اصلي عمارت آصف به دوره صفويه برمي گردد و در دوره هاي بعدي به ويژه قاچار و پهلوي به تدريج بخش هاي ديگري به اين عمارت افزوده شد.
عمارت آصف درضلع شمالي خيابان امام خميني(ره) واقع شده است و اين بنا در بافت قديمي محله سرتپوله درمجاورت بناهايي همچو «دژسنه» قلعه سنندج و مسجدجامع، عمارت ملالطف الله شيخ الاسلام قرار دارد.
ساختمان اين عمارت داراي چهار حياط شامل بيروني، اندروني، حياط مطبخ، حياط اصطبل است که دو حياط آن سالم مانده و يکي از آنها تخريب شده است. سردر ورودي بنا با نماي آجري که به شکل نيم هشتي است که متاثر از سبک باروك ساخته شده است و تالار تشريفات آن که ايوان ستوندار با اروسي پرکار آن از بخش هايي بسيار زيباي بنا محسوب مي شود.
در بخش غربي نيز اروسي هاي زيبايي تعبيه شده است و در ضلع جنوب غربي عمارت حمام خصوصي با سبک و اسلوب معماري حمام هاي ايراني ساخته شده است که داراي نقش هاي آهکبري و ستون هاي سنگي بسيار زيبايي است که اين بنا در نوع خود از نظر معماري منحصر بفرد است.
باتوجه به مطالعات صورت گرفته اين مجموعه به عنوان خانه کرد-موزه مردم شناسي کردستان در نظر گرفته شد و تمام عمليات استحکام بخشي، مرمتي و تجهيز و تکميل آن به موازات اين هدف صورت گرفته است.
در فضاهاي اين مجموعه باتوجه به تنوع و گستردگي فرهنگ و آداب و رسوم مردم کرد به ترتيب آداب و رسوم، آيين ها، مراسم، نحوه معيشت، خوراک، پوشاک، صنايع دستي، هنرهاي سنتي، شکار و کشاورزي و غيره مردم کرد به نمايش گذاشته شده است.
اين مجموعه ي بزرگ قريب به چهارهزار مترمربع عرصه و اعياني دارد و در زمره خانه اعياني مسکوني مورد توجه در معماري مسکن به شمار مي آيد.
عمارت آصف به شماره 1822 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است و اکنون در تملک اداره ميراث فرهنگي استان کردستان قرار دارد.
آب اين مجموعه از يک رشته قنات که از غرب شهرسنندج توسط تنبوشه هاي سفالي قديمي و لوله هاي فلزي جديدجاري است تامين مي شود و براي تنظيم و تقسيم مناسب آب فضايي درکناردالان ورودي ساخته شده که به اتاق تقسيم آب فضاهاي اندروني و سردر ورودي مجموعه ساخته شدکه متاسفانه تاريخ دقيق ساخت هيچ يک ازفضاها مشخص نيست.
اين مجموعه درسه مرحله تکميل وراه اندازي شده است، که درمرحله اول عمليات ساخت خانه کرد-موزه ي مردم شناسي کردستان-در پايان سال 1381 به اتمام رسيد و در مرحله دوم فضاهاي جنبي تبديل به يک مجموعه فرهنگي شدند و دراين مجموعهي فرهنگي کتابخانه، آمفي تئاتر، تالارنمايشگاه غيره دايرشد
در سومين مرحله هم عمارت مشيرديوان که بخشي از آن خريداري شده به عنوان مرکزآموزش هنرهاي سنتي کردستان راه اندازي شده است.