عصرکرد- گویی از عمق جان مینوازد چون با نواختن هر سازی، قناری داخل کارگاه سازسازی هم به وجد میآید و چهچه قناری و نوای ساز در هم میآمیزند.
سه تار، دیوان، کمانچه، تنبور، قفسه ابزارآلات سازسازی، میز کار، اره، سنباده، دستکش، قفس قناری و ... از جمله وسایلی هستند که در کارگاه سازسازی کاک «جمال خانی» به چشم میآیند.
او 25 سال است که صبح و بعدازظهر در مغازه یا همان کارگاه فعلی سازسازی خود در شهر سنندج مشغول به کار است و از این راه امرار معاش میکند؛ سه تار، دیوان، کمانچه و تنبور سازهایی هستند که او از صفر تا 100 ساخت آنها را در مغازهاش انجام میدهد و علاوه بر این تعمیر تمامی سازها را هم انجام میدهد. «جمال خانی» همچنین شش سال مربی کارگاه صنایع دستی و سازسازی بوده و افراد زیادی را نیز در این زمینه آموزش داده است.
او که یکی از قدیمیترین سازندههای ساز در شهر سنندج است با شوق و علاقه خاصی از کاری که انجام میدهد سخن میگوید؛ سازسازی را نه یک شغل، بلکه بیشتر تلفیقی از هنر، عشق و لذتی درونی میداند.
علاقه به صدای سازها من را به سازسازی ترغیب کرد
خانی میگوید: ابتدا در مقطعی به نوازندگی علاقه پیدا کردم و سپس چون تهیه ساز در آن زمان مقداری مشکل بود خودم به کار ساختن ساز روی آوردم. شاید بیشتر علاقه به شنیدن صدای ساز در من تاثیر گذاشت و یکی از دلایلی هم که به این سمت رفتم همین بود چون در این کار با صدای سازها سروکار داریم.
او ادامه میدهد: «سیدزاهد حسینی» و «کمال پرویزی» جزو اولین نفراتی بودند که در شهر سنندج ساز درست میکردند، برای نوازندگی هم از کلاس «رضا رضایی» تارنواز و سهتارنواز بهره بردهام.
جمال خانی خودش را بیشتر سازساز میداند و میگوید: نوازنده حرفهای نیستم چون به دلیل مشغله زیاد وقت کافی برای ساز زدن ندارم، اما تشخیص میدهم که صدای ساز خوب باشد و سپس آن را به دست مشتری بدهم.
وی با عنوان اینکه قدیمیترین سازسازهای شهر سنندج شش نفر هستند، اضافه میکند: البته افراد دیگری را هم داریم که به دلیل بیکاری و بدون داشتن تخصص وارد این حرفه شدهاند و بعضا کیفیت کارها را پایین آوردهاند هرچند افراد دیگری هم بودند که به دلیل کسادی بازار، این کار را رها کردند.
احساس سازنده به ساز منتقل میشود
این استاد سازسازی، حرفه خود را تلفیقی از منبت کاری، کنده کاری، مجسمه سازی، خاتم و ... میداند و عنوان میکند: قطعات چوب و پیج و مهره و سیم، دست به دست هم میدهند تا یک ساز با هنرنمایی یک سازساز ساخته شود؛ شاید اغراق باشد اما به اعتقاد من در حین ساختن ساز، احساس سازنده هم به آن ساز منتقل میشود.
او ویژگیهای یک ساز خوب را اینگونه تعریف می کند: ساز خوب سازی است که از چوبی مرغوب درست شده باشد، کسی که میخواهد ساز تهیه کند بهتر است نزد یک سازساز آن را تهیه کند تا مطمئن شود که ساز خوبی است و بعدا هم هر مشکلی داشته باشد می تواند آن را تعویض کند یا برایش درست کند.
وی ادامه میدهد: یکی از خوبیهای کار سازسازی در کردستان این است که اکثر چوبهایی که از آن برای ساخت سازهای ایرانی استفاده میشود از درخت توت و گردو است که در منطقه کردستان به وفور یافت میشود. به جرات میتوان گفت که شهر سنندج پایتخت موسیقی ایران است هم به لحاظ ساخت ساز و هم به لحاظ نوازنده و هنرمندانی که در این زمینه دارد.
گلایه از خریدن سازهای بی کیفیت
خانی در ادامه از روی آوردن مردم به خریدن سازهای بی کیفیت گلایه مند است و عنوان میکند: متاسفانه مردم ما تحقیق نمیکنند و شاید بر اثر ناآگاهی سازهای بی کیفیت را با قیمت ارزان میخرند که صدای خوبی را نداشته و در آخر فرزندشان از نوازندگی بیزار میشود . یا اینکه ساز فروشها و نوازندهها از شهرهای دیگر سازهای بی کیفیت میخرند و از کارهای بومی که با چوب مرغوب تهیه شده حمایت نمیکنند.
وی همچنین بیان میکند: سازسازی یکی از کارهای سخت در حوزه صنایع دستی است که متاسفانه به حاشیه رفته و به آن بها داده نمی شود، مردم اطلاع زیادی در مورد آن ندارند، معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی هم به رشته سازسازی بهایی نمیدهد و از آن همچون دیگر رشتههای صنایع دستی حمایت نمیکند.
کاک جمال خانی، در پایان از روزی که خداوند برایش مقرر کرده راضی است و میگوید: دستان هر هنرمند خالق اثری است و در هنر سازسازی هم خالق نوایی خوش است که روح را جلا میدهد و باعث آرامش میشود.
در پایان گفتگو هم ما را به شنیدن قطعاتی از سازی که به تازگی آن را تعمیر کرده است، میهمان میکند و صدای قناری هم همچنان در صدای ساز در هم میآمیزد.