شهر سنندج شهري که قدمت آن به هزاره چهارم قبل از ميلاد يعني دوره مس و سنگ مياني برمي‌گردد و به عنوان ميراثي ارجمند از آن ياد مي‌شود، امروزه به شهري تبديل شده که شکوه باستاني آن زير آوارهاي مديريت شهري ناکارآمد مدفون شده است.
حاشيه‌نشيني با توجه به افزايش تورم و پايين بودن سطح درآمد مردم در اين شهر رو به گسترش است اما خيابان‌هاي شهر، بافت‌هاي فرسوده شهري و سکونتگاه‌هاي غيررسمي کل شهر را احاطه کرده و ساخت و سازهاي نيمه‌کاره و ناتمام مسکن‌هاي مهر نيز از ديگر معضلاتي است که هر بيننده‌اي را متاثر مي‌کند.
سنندج يکي از شهرهاي مشمول طرح پايلوت بازسازي بافت‌هاي فرسوده بانک جهاني قرار گرفته اما هنوز بخش حاشيه آن نه تنها ترميم و بازسازي نشده بلکه روز به روز بر جمعيت اين نواحي و پديده نواحي منفصل شهري افزوده مي‌شود.
زمينه استفاده عموم مردم در مناطق حاشيه‌اي سنندج براي بهره‌مندي از تسهيلات بافت‌هاي فرسوده فراهم نيست چراکه بسياري از منازل در اين مناطق قولنامه‌اي بوده و مردم مشکلات وثيقه‌اي دارند.
وجود 20 سکونتگاه غيررسمي در سنندج
نماينده مردم سنندج، کامياران و ديواندره در مجلس شوراي اسلامي اظهار داشت: در حال حاضر هشت منطقه حاشيه‌نشين و 12 سکونتگاه غيررسمي در شهر سنندج داريم که جمعيت کثيري از مردم مهاجر را در دل خود جا داده است.
سيد احسن علوي گفت: بايد قبول کنيم علي‌رغم سرمايه‌گذاري‌هاي دولت و نظام در تمامي استان‌ها نياز‌هاي مردم امروزه براي خيل عظيم مردم در روستاها برآورده نشده و ادامه تحصيل و سوق دادن آن‌ها به درآمدزايي بيشتر، روند مهاجرت از روستاها به شهرها را افزايش داده است.
وي وضعيت استان و شهر سنندج در اين زمينه را بغرنج‌تر از ساير نقاط کشور توصيف کرد و گفت: در حال حاضر مشکلات سکونتگاه‌هاي غيررسمي بسيار بالا است به طوري که در منطقه نايسر جاده، برق و فاضلاب از مشکلات اصلي است.
نماينده مردم سنندج، کامياران و ديواندره در مجلس شوراي اسلامي اجراي سياست‌هاي غلط را عامل اصلي مهاجرت عنوان کرد و گفت: مهاجرت بيشتر به شهرها موجب افزايش مشاغل کاذب شده و در شهرهاي بزرگ مثل مراکز استان‌ها مردم پايين دست که توانايي مالي چنداني ندارند در حاشيه شهرها و سکونتگاه‌هاي غيررسمي ساکن مي‌شوند.
علوي خواستار تعامل دستگاه‌هاي اجرايي شد و گفت: براي اين‌که وضعيت از اين بدتر نشود و حاشيه‌نشيني توسعه نيابد تمام دستگاه‌ها اعم از شهرداري، شوراي شهر و بخش انتظامي جلوي توسعه بي‌ملاحظه و بي‌رويه شهر را براي پيشگيري از شرايط نامساعد بايد بگيرند.
سکونت 82 هزار سنندجي در بافت‌هاي فرسوده
مديرکل امور اجتماعي استانداري کردستان در نخستين کارگروه اجتماعي سال‌‌جاري از شناسايي 13 سکونتگاه غيررسمي در مرحله نخست در شهرستان سنندج خبر داد و گفت: عباس‌آباد، حاجي‌آباد، کمربندي 17 شهريور، فرجه، شمال شهدا، غفور، گلشن، تپه شيخ محمدصادق، انتهاي بلوار کردستان گردي‌گرول و تپه بهارمست از جمله سکونتگاه‌هاي غيررسمي شناسايي شده شهرستان سنندج است.
به گفته محمدعطا رحماني‌آبيدر، مرحله دوم ايجاد سکونتگاه‌هاي غيررسمي شهر سنندج شامل چهار منطقه نايسر، حسن‌آباد، ننله و گريزه بوده که از سال 84 به بعد ايجاد شده است.
وي با اشاره به اين‌که در حال حاضر 82 هزار نفر از جمعيت شهر سنندج در بافت‌هاي فرسوده سکونت دارند، خاطرنشان کرد: موج سوم شکل‌گيري سکونتگاه‌هاي غيررسمي مربوط به اواسط سال گذشته بوده که شامل آساوله، قار، سرخه‌دزج، دربنده و خوشکه‌دول است.
رحماني‌آبيدر شناسايي آسيب‌هاي اجتماعي در سکونتگاه‌هاي غيررسمي را ضروري دانست و گفت: درصد بالاي مهاجرت روستاييان در سکونتگاه‌هاي غيررسمي و آميخته شدن آن‌ها با افراد شهري و ترويج تفکرات مختلف به‌ويژه تفکرات انحرافي سلفي‌گري از مهم‌ترين مشکلات موجود در اين سکونتگاه‌هاي غيررسمي است.
شهرام رجبي يکي از مهندسان عمران در اين شهر است که در اين باره به فارس گفت: شهر سنندج به صورت لايه لايه رشد کرده و از زمان اردلان‌ها تاکنون هر حکومتي در اين شهر وارد شده فقط لايه‌اي بر آن افزوده و عملاً تغييري در بافت شهر ايجاد نکرده است.
وي تصريح کرد: اگر در طول چند سال گذشته که بافت سنتي شهر وجود داشت نقشه جامعي براي سنندج تدوين و طراحي مي‌شد، مي‌توانستيم مثل کشور ترکيه از بافت قديمي به عنوان مرکز توريستي استفاده کرده و در بخش ديگري متناسب با نياز و رشد جمعيت شهرسازي کرد.
محمد کاتبي نيز از ديگر مهندسان زد و بند و دلال‌بازي را عامل رشد ناهماهنگ شهري عنوان کرد و گفت: هر کس که وارد مبحث ساخت و ساز مي‌شود بدون برنامه و فقط به منظور سود بيشتر اقدام به خريد خانه‌هاي قديمي کرده و با زد و بندهايي اقدام به احداث آپارتمان و مجتمع کرده و راه را بر توسعه شهري مي‌بندد.
وي افزود: به خاطر خواسته و سود عده‌اي سرمايه‌دار مردم يک شهر از داشتن حداقل نيازهايشان محروم مي‌شوند.
حاشيه‌نشيني، امکانات و زيرساخت‌هاي ناموجود
اما وجود و گسترش حاشيه‌نشيني تبعات بسياري از قبيل رشد بزه‌کاري، توزيع نامتوازن امکانات، عدم وجود مکان‌هاي عمومي استاندارد، نبود فضاي سبز و پارک براي استفاده مردم و بخصوص کودکان، مشکلات زيست محيطي و نبود زيرساخت‌هاي تاسيساتي، بسترهاي آموزشي و حرفه‌اي از جمله خصوصيات مناطق حاشيه شهرها است.
زهرا ساعدپناه مي‌گويد: فقدان برخورداري از حداقل امکانات و خدمات شهري براي ساکنان مناطق حاشيه شهر موجب مي‌شود، برخي مناطق درون محدوده جغرافيايي شهر جزيي از حاشيه‌نشين‌ها تلقي شود.
وي تصريح کرد: مي‌توان گفت حاشيه‌نشيني فردي است مهاجر يا غيرمهاجر که به دليل فقدان رياست و تخصص صنفي و نبود بنيان‌هاي مالي توانمند و طبقه و فرهنگ اجتماعي متناسب با طبقات و فرهنگ متعارف و لازم شهري در حاشيه زندگي مي‌کند.
اين کارشناس مطالعات اجتماعي افزود: برخي عقيده دارند، حاشيه‌نشينان کساني هستند که در محدوده اقتصادي شهر زندگي مي‌کنند ولي جذب نظام اقتصادي و اجتماعي نشده‌اند.
وي ادامه داد: احساس ناامني در محله، تنها به دليل جرايم خشونت‌آميز نيست بلکه ناهنجاري‌ها و رفتارهاي اخلال‌گرانه چون اعتياد، ولگردي، تکدي‌گري و سرقت گذشته از اين‌که عامل اصلي ترس و احساس ناامني عمومي‌اند به نوبه خود قطعاً زمينه رواج گسترده جرايم را نيز فراهم مي‌کنند.
مهاجرت عامل موثر در رشد حاشيه‌نشيني
شاهو حسني اظهار داشت: مهاجرت، از عوامل موثر در شکل‌گيري حاشيه‌نشيني است، مهاجرت اعم از مهاجرت افراد از روستاها و شهرهاي کوچک به شهرهاي بزرگ و نيز مهاجرت افراد از هسته داخلي شهر به حواشي آن است.
وي با اشاره به اين‌که در شکل‌گيري مناطق حاشيه‌نشيني حداقل در گسترش آن نقش و تاثير عملکرد ادارات و دستگاه‌هاي دولتي و عمومي را نبايد ناديده گرفت، گفت: عمده‌ترين نماد جهاني حاشيه‌نشيني سيماي نامطلوب آن بوده که احساس، وجدان و ديدگان آدمي را مي‌آزارد، ساختمان‌ها تخريب شده و فرسوده شده نشان مي‌دهد، گذرگاه‌ها و معابر پرپيچ‌وخم و کم عرض بوده و معمولاً راه دسترسي خودروهاي امداد اعم از آتش‌نشاني، اورژانس و پليس در مواقع بروز حوادث وجود ندارد.
اين شهروند ساکن ناحيه منفصل شهري ننله گفت: حاشيه‌نشين‌ها فاقد بهداشت عمومي و خصوصي در اندازه استانداردهاي لازم هستند و اقدام عليه بهداشت عمومي و محيط زيست در چنين مناطقي شايع بوده به طوري که انباشت زباله‌ها و عدم جمع‌آوري آن‌ها، جريان فاضلاب منازل در کوچه‌ها و عدم دفع بهداشتي آن، آلودگي‌هاي صوتي و آلودگي هوا و ... در اين محلات مشهود است.
مصطفي ميهمي از ديگر شهروندان مي‌گويد: اکثر خانواده‌هاي حاشيه‌نشيني شغل رسمي براي تامين معاش خود ندارند و چون اين افراد عموماً فاقد مهارت، تخصص و سرمايه‌گذاري هستند به مشاغل کاذب و بعضاً مجرمانه مثل دستفروشي، تکدي‌گري، زباله دزدي، خريد و فروش مواد مخدر و مشروبات الکلي روي مي‌آورند.
وي تصريح کرد: جوانان حاشيه‌نشين روزها عازم مرکز شهر مي‌شوند تا کاري دست و پا کنند و با توجه به فقدان تخصص و آموزش کافي، عمدتاً به کار دستفروشي، پهن کردن بساط، سيگار فروشي، کار در ميدان تره بار و ... مي‌پردازند و به اين ترتيب به صورت زائدة فعاليت‌هاي شهري در مي‌آيند.
از عوامل گرايش به اعتياد، فقر، بيکاري، فقدان برنامه صحيح براي پرکردن اوقات فراغت، نابرابري‌هاي اقتصادي و اجتماعي و در دسترس بودن مواد مخدر را مي‌توان نام برد، معمولاً در مناطق حاشيه‌نشين بسياري از اين عوامل قابل رؤيت بوده تا جايي‌که اعتياد به موادمخدر در بين جوانان اين مناطق و همچنين خريد و فروش مواد افيوني روز به روز افزايش مي‌يابد.
حاشيه‌نشينان شهري با جايگاه شهروند بودن فاصله زيادي دارند ولي مي‌توانند شهروندان آينده باشند، حتي در روندي تدريجي اما اين به اين معنا نيست که آن‌ها در حال حاضر تهديدي جدي نيستند، به راستي اگر قرار باشد براي چالش‌هاي حاشيه‌نشيني برنامه‌اي طراحي شود چه کساني يا چه نهادي بايد به سراغ چه نسخه‌هايي بروند؟