چاپ

کرد آنلاین - سنندج - هر سال با آغاز فصل بهار و رویش گیاهان بهاری (خوراکی) بازار شهرهای استان کردستان شاهد عرضه این گیاهان و تنوع سبد غذایی مردم است تا سفره ها در این فصل رنگ طبیعت به خود بگیرد.
در بسیاری از مناطق کردستان بویژه ارتفاعات پس از آب شدن تدریجی برف ها، سفره سخاوتمند طبیعت روی خود را می گشاید و انواع گیاهان کوهی و خوراکی شروع به رشد کرده و روزانه ده ها نفر را برای چیدن این گیاهان بسوی خود می کشاند.
با توجه به افزایش دمای هوا در روزهای پایانی سال قبل و بارش باران بهاری در فروردین، گیاهان خوراکی از رشد خوب و مناسبی برخوردار شده و همین امر باعث ورود زودهنگام این گیاهان به بازار شده است.
یکی از جاذبه های مصرف گیاهان خوراکی در میان مردم رویش طبیعی آنها در مناطق کوهستانی و عدم استفاده از مواد و کودهای شیمیایی در رویش آنهاست که موجب شده، مردم تمایل بیشتری به استفاده از آنها برای تهیه غذا داشته باشند.
گیاهان خوراکی محلی مانند پونه و کوزله بیشتر در کنار رودخانه ها و جاهایی که آب باشد رشد می کند و گیاهان دیگر از جمله کنگر، کاشمه، گل آقا (گیلاخه)، اسفناج، جاتره، گوزوان (گاوزبان)، بیزا، مندوک، پیچک، ریواس، نعناع و سیر کوهی بیشتر در مناطق کوهستانی می رویند.
بعضی از این گیاهان خوراکی به صورت خام، بعضی دیگر نیز به صورت غذا و یا به همراه غذاهای دیگر، از برخی مانند کنگر برای تهیه خورشت مخصوص و از برخی دیگر نیز با کمک تخم مرغ و آرد کوکو تهیه و مصرف می شوند.
برخی از این گیاهان از جمله بیزا و مندوک پس از خشک شدن مورد استفاده قرار می گیرند و بعضی افراد که تمایل بیشتری برای مصرف این نوع گیاهان دارند آنها را فریز کرده و در فصل های دیگر مصرف می کنند.
این روزها برای برخی افراد این گیاهان خوراکی منبع درآمد خوبی شده و برداشت این گیاهان را برای خود و خانواده شان به عنوان راهی برای امرار معاش تبدیل کرده اند.
در بسیاری از شهرهای کردستان بازارهای مخصوص عرضه گیاهان خوراکی بهاری ایجاد می شود و برداشت کنندگان، گیاهان خوراکی را به این بازار می آورند تا خریدارانی برای آنها بیابند.
برخی سبزی فروشی ها در کنار صیفی جات، گیاهان کوهی نیز می فروشند و برخی مغازه ها در فروردین فقط این نوع گیاهان را به مشتریان خود عرضه می کنند.
عرضه و مصرف خوراکی این روییدنی ها، ادامه روال دیرین همه ساله است ولی در گذشته چیدن این گیاهان به عنوان خود و خانواده مصرفی در جریان یک تفرج بهاری انجام و گاهی در سطح محدودی به بازار نیز راه می یافت.
اکنون روال تغییر کرده و بسیاری از بهره برداران در سطح زیاد اقدام به برداشت این گیاهان و فروش و عرضه آن در بازار می کنند، این برخورد کالایی موجب تاراج و تضعیف رویشگاه ها شده تا جاییکه دامنه رویش رو به کاهش است و به نظر می رسد با تداوم این روند چند سال دیگر نام این گیاهان تنها به خاطره ای برای جوان ترها تبدیل شود به خصوص اینکه عمده این گیاهان تنها در محیط طبیعی و به صورت وحشی می رویند و امکان کاشت آنها در محیط های دیگر چون مزارع یا گلخانه ها وجود ندارد این امر، اهمیت مراقبت از این سرمایه های طبیعی را دو چندان کرده است.
به گفته کارشناسان منابع طبیعی، 60 گونه انواع گیاهان خوراکی در مناطق دشت و کوهستانی کردستان شناسایی شده که آموزش صحیح درباره چگونگی رویش و نیز زمان چیدن این گیاهان، مؤثرترین راه جلوگیری از انقراض این گونه های خوراکی است.
** مجوز برداشت گیاهان بهاری برای روستاییان صادر می شود
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی کردستان گفت: مجوز بهره برداری به روستاییان استان بر اساس ظرفیت و توان مراتع واگذار می شود و امسال 67 هزار خانوار روستایی در طرح های مرتعداری و 14 هزار خانوار در طرح های جنگلداری این اداره کل مشارکت دارند.
طاهر کرمی با اشاره به اینکه برداشت غیر اصولی گیاهان خوراکی می تواند به زیان مراتع باشد، افزود: امسال مجوز برداشت در 154 روستا برای کتیرا، 32 روستا برای محصولات جنگلی و 32 روستا برای گیاهان خوراکی صادر شده است.
وی اظهار کرد: برای کمک به رشد گیاهان و جلوگیری از تخریب محیط، اگر امسال مجوز برداشت در روستایی صادر شود، سال آینده مجوز برای این منطقه صادر نمی شود.
کرمی از برداشت کنندگان گیاهان بهاری در کردستان خواست هنگام برداشت از تخریب مراتع و کندن پیازه و ریشه های گیاهان خودداری کنند.
برخی افراد بر این باورند که گیاهان بهاری دارای خاصیت های درمانی نیز هستند و به همین دلیل در این فصل تمایل زیادی به مصرف گیاهان کوهی دارند.
** نظارت یگان حفاظت منابع طبیعی بر برداشت گیاهان کوهی
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی کردستان هم گفت: ماموران این یگان در فصل برداشت گیاهان کوهی، گشت زنی و مراقبت در مراتع را افزایش می دهند.
سرهنگ حسن درویشی اظهار کرد: طبق دستورالعمل های این سازمان برداشت گیاهان خوراکی برای مصرف خانوارها ممنوعیتی ندارد اما برداشت های تجاری و برای فروش ممنوع است چون حالت تخریب به خود می گیرد.
وی یادآور شد: بخش زیادی از تخریب مراتع در این فصل توسط برداشت کنندگان غیر بومی که از مناطق دیگر برای برداشت گیاهان کوهی می آیند، صورت می گیرد.
** خواص غذایی گیاهان خوراکی بهاری
کارشناس تغذیه مرکز بهداشت سنندج می گوید: گیاهان بهاری از خانواده سبزیجات و دارای فیبر بوده و برای عملکرد دستگاه گوارش بسیار خوب هستند.
طاهره نعمتی افزود: گیاهان بهاری به سبب اینکه دارای کالری کم هستند برای کسانی که دارای اضافه وزن یا بیماری های کبدی و قند خون باشند، مفید است.
وی اضافه کرد: از برخی گیاهان بهاری برای تهیه غذا استفاده می شود و باعث تنوع بخشی به سفره غذایی خانوارها می شود که از این لحاظ هم دارای اهمیت هستند.
نعمتی گفت: مصرف گیاهان کوهی برای کسانی که دارای آلرژی فصلی (حساسیت) هستند نیز بسیار مهم است.
وی به مردم توصیه کرد گیاهان بهاری را در این فصل مصرف کرده و از فریز کردن و مصرف آن در فصل های دیگر به دلیل از بین رفتن خواص خودداری کنند.
برخی خواص گیاهان خوراکی به این شرح است:
** موسیر (Allium hirtifolium)
گیاهی است شبیه سیر که ریشه اش فقط یک پیاز درشت بوده برگهایش باریک و دراز و گل هایش بنفش مایل به قرمزند وگل آذینش خوشه ٔساده‌ است.
در حدود 40 گونه از این گیاه شناخته شده که برخی از گونه‌های موسیر را در باغ به عنوان گل زینتی نیز می‌کارند، پیاز این گیاه خوراکی است و در ترشیها و اغذیه به کار می‌رود و بویش از سیر کمتر است.
** ریواسˈcurrant Fruited Rhubardˈ
ریواس مقوی معده بوده و جگر را از گرمای زیاد مصون می دارد، شیره آن را اگر با گل بنفشه و گیاه شنگ بجوشانیم برای دفع سنگ صفرا و سنگ مثانه مفید است.
** کوزه له ˈCressˈ
شاهی یا ترتیزک دارای گلوکزید مهمی به نام ترپئولوزید است که این ماده بر اثر تجزیه سنه ول بنزیلیک به وجود می آید.
شاهی اثر ضداسکوربوت قوی دارد و در حالت خام در سالاد و یا با اغذیه به صورت سبزی خوردن مصرف می شود.
** گل آقا یا گیلاخه
گیاهی با خاصیت ضد عفونی کننده روده‌ها بوده و برای معالجه رماتیسم و بیماریهای کبدی مفید است و ضماد آن برای نرم کردن ورمها مفید است و ترشح ادرار را زیاد می‌کند.
** نعناع
نعناع از سبزی های عطر ار و خوردنی و حاوی مقدار زیادی ویتامین ˈآ ˈ و ˈثˈ است و عمدتا از برگ و شاخه های گلدار آن عرق نعناع می گیرند.
نعناع برای تقویت اعصاب و خوش بو کردن ماست و دوغ و آش ها و کاهش کلسترول خون و رفع عفونت ها وسم زدایی مفید است.
** سیر کوهی
نوعی سبزی وحشی و خودرو است که فقط در فصل بهار می روید و سرشار از کلسیم و انواع ویتامین های نافع بدن است و با نام های پیاز خرسی، سیر جنگلی، سیر خرس نیز از آن یاد می شود، بسیار ملایم تر و شیرین تر از سیر معمولی بوده و بوی آن شبیه پیاز است.
** کنگر
ضد عفونی کننده، اشتهاآور، تب بر و هضم کننده غذاست و مصرف آن باعث تقویت دستگاه گوارش می شود، برگ آن ادرارآور و نیروبخش است و قلب را نیز تقویت می کند.
کنگر در درمان یرقان، نارسایی کبد و کم خونی مؤثر بوده و از کبد در برابر سموم شیمیایی محافظت می کند.
استان کردستان حدود یک میلیون و 788 هزار هکتار منابع طبیعی شامل 373 هزار هکتار جنگل و یک میلیون و 414 هزار هکتار مرتع دارد که معادل 61درصد سطح استان را شامل می شود.