بزرگنمايي:
عصرکرد- 46 ساله است و در شهر دریسم کردستان ترکیه به دنیا آمده، حدود 20 سال است
در حوزه تئاتر و سینما فعالیت دارد کار خود را با تئاتر کُردی شروع کرده و
از عمر کاری خود چهار، پنج سال نخست آن به عنوان بازیگر و کارگردان تئاتر
فعالیت داشته و سپس وارد سینما شده است.
در رشته مهندسی شهرسازی تحصیل کرده بعد آن را رها کرده و در رشته سینما
تا مقطع دکتری در دانشگاه مارمارا استانبول ادامه تحصیل داده است.
ساخت و کارگردانی هشت فیلم که یک فیلم آن کوتاه و مابقی بلند بوده است
را در کارنامه فعالیت خود دارد، و درشهرهای مختلفی هم چون دیاربکر،
استانبول و باتمان ورک شاپ هایی را در حوزه سینما کُردی برگزار کرده است.
اکران فیلم سینمایی زر آخرین ساخته کاظم اُز فیلمساز کُرد ترکیه‌ای از
سری برنامه‌های جنبی کنگره بین المللی مشاهیر کُرد در سینما بهمن سنندج
فرصتی را پیش آورد تا با این فیلمساز کُرد گفت و گویی داشته باشیم.
(فیلم زر - zer داستان پسر دانشجویی به نام ژان است که در آمریکا در
رشته موسیقی مشغول به تحصیل است و همان جا زندگی می‌کند، او به طور اتفاقی
زمانی که مادربزرگش در بیمارستان بستری است آواز کُردی zer را از او
می‌شنود، بعد از مرگ مادربزرگش برای پیگیری و شناخت بیشتر این آهنگ که
برگرفته از یک داستان قدیمی است راهی شهر درسیم ترکیه و روستاهای آن می‌شود
و در آنجا با وقایعی روبه رو می‌شود).
این گفت و گو در 2 محور شامل بیان نکاتی در ارتباط با فیلم زر و جایگاه سینمای کُردی در کافی شاپ سینما بهمن سنندج انجام شد.
ایده این فیلم کی و چگونه به سراغ شما آمد؟ آیا برگرفته از داستانی واقعی است؟
داستان فیلم بر اساس واقعیت نیست، طرح اولیه آن را سال 2005 نوشتم در آن
زمان مشغول تولید مستندی در مورد روستایی در کردستان ترکیه بودم روستایی
که تمام مردمان آن به شهرهای دیگر مهاجرت کرده و تنها افراد سالخورده در آن
باقی مانده بودند.
در حال تهیه گزارش بودیم که پیرزنی جلو آمد و گفت می‌خواهید شعری
برایتان بخوانم که ما موافقت کردیم و دوربین را به طرف او گرفتیم و شروع
کرد به خواندن که در این هنگام بخش کوتاهی از شعر زر را خواند و رفت، سپس
گفت نوار شما برای کل این شعر که برگرفته از یک داستان است، کفایت نمی‌کند.
برایم جالب بود که این داستان چیست و چقدر باید طولانی باشد بنابراین به
دنبال آن از افراد زیادی پرس و جو کردم و براستی هم داستان بلندی بود،
پاسخ‌ها و روایت‌های متفاوتی شنیدم و به همین دلیل من هم برآن شدم زر خود
را روایت کنم.
یعنی شعر زر که در فیلم و تیتراژ آن خوانده می‌شود را خودتان سروده‌اید؟
بله شعر کار خودم بوده و مولودی آن توسط مصطفی بیبه‌ر ساخته شده و زه لال گوچکه هم خواننده آن است.
تولید فیلم چه مدت طول کشید؟
ساخت و فیلمبرداری آن در سال 2015 آغاز و 2 سال بعد یعنی سال 2017 به
پایان رسید و تاکنون در جشنواره‌ها و سینماهای مختلف دنیا هم اکران شده
است.
این فیلم با سانسور هم مواجه شده است یا نه؟
واقعیتش بخش‌هایی از این فیلم در ترکیه سانسور شده است، در ترکیه ابتدا
با فیلمنامه موافقت و مجوز آن صادر شد چراکه موضوع فیلم به قتل عام کُردها
توسط آتاتورک اشاره کرده که دولت اردوغان با بیان چنین موضوعاتی هیچ
مخالفتی نداشتند و نسبت به آن حساسیتی نشان ندادند، ولی ساخت فیلم همزمان
شد با تغییر سیاست‌هایی در دولت و همین باعث دستور حذف هشت صحنه که حدود
چهار دقیقه و 30 ثانیه بود، شد.
قطعاً سانسور فیلم یکی از سخت‌ترین
شرایطی است که برای یک فیلمساز پیش می‌آید، خب در مقابل شما چکار کردید و
چگونه با حذف قسمت‌هایی از فیلمتان کنار آمدید؟
بی شک همین گونه است، فیلمی که با زحمت و تلاش گروهی ساخته می‌شود هر
صحنه آن برای فیملساز حکم فرزند او را دارد و حذف آن هم بسیار ناراحت کننده
است، بخش‌هایی که دستور حذف آن صادر شده بود را به صورت صفحه‌ای سیاه
درآوردم، وقتی که اکران شد تماشاگران متوجه شدند این صفحات سیاه قسمت‌های
ممنوع و حذف شده است، سپس از من خواستند این صفحات سیاه که صدا داشت فقط
تصویر آن نبود را هم بردارم وگرنه مانع اکران آن خواهند شد، به عنوان
فیلمساز به هدف خود و فهماندن آن به مخاطبان که فیلم را سانسور کردند رسیده
بودم به همین دلیل صفحات سیاه را هم برداشتم، حتی با این وجود هم در تمام
سالن‌ها و بسیاری از سینماهای کشور اجازه اکران پیدا نکرد و فقط در ترکیه،
درسیم، استانبول و دیاربکر اکران شد.
اگر بخواهید دوباره این فیلم را بسازید آیا قسمتی به آن اضافه یا کم می‌کنید؟
در هنر سینما آنچه در ذهن می‌خواهید بسازید با چیزی که در عمل انجام
می‌دهید به عبارتی آنچه روی کاغذ می‌نویسید با محصول نهایی بسیار متفاوت
است، بعضی اوقات نتیجه آن چیزی که می‌خواهید نمی‌شود، در فیلم زر بخش مربوط
به آمریکا زیاد باب میلم نبود چون تنها 10 روز به دلیل کمبود بودجه در
آنجا می‌توانستیم بمانیم سریع کار را تمام کردیم و به همین دلیل بخش مربوط
به بیمارستان که قرار بود در آمریکا فیلمبرداری شود به ناچار در استانبول
آن‌را انجام دادیم و اگر قرار باشد دوباره آن را بسازم بخش مربوط به
بیمارستان را در آمریکا خواهم ساخت و فیلمبرداری می‌کنم.
بهترین سکانس فیلم از نظر خودتان کدام سکانس است؟
بخش مورد علاقه من سکانس قطار است که با فلش بکی ژان به صد سال گذشته می‌رود که ساخت این بخش هم واقعاً مشکل و زمان بر بود.
با توجه به اینکه این فیلم به 14 زبان در دنیا زیرنویس شده است نظرتان را در این ارتباط بیان کنید؟
ترجمه فیلم باید قوی باشد تا به فهم مخاطب و تماشاگران دیگر زبان‌ها کمک
کند و از این لحاظ اهمیت ویژه ای دارد و باید توجه خاصی به آن کرد.
در ارتباط با استقبال تماشاگران از این فیلم هم در کشورهای مختلفی که اکران شده بفرمائید؟
درسینماهای آمریکا و ژاپن و بسیاری از کشورهای دنیا اکران شده است و
استقبال خوبی هم از آن شده به گونه‌ای که اصلاً انتظار چنین حضور پرشوری را
نداشتم و مردم درک خوبی از فیلم پیدا کردند و با آن ارتباط مطلوبی برقرار
کردند. چون داستان این فیلم دارای مضمونی جهانی و انسانی است مورد استقبال
تماشاگران فیلم از ملت‌ها مختلف دنیا قرار گرفت.
در صحنه پایانی فیلم، ژان قهرمان
داستان خود را در آب می اندازد که در زیر آن روستایی که او مدت‌ها دنبالش
می‌گشت نشان داده می‌شود، ایده و هدف شما در ارتباط با این سکانس چه بوده
است؟
از سال 2005 که ایده فیلم به ذهنم رسید از همان موقع قسمت پایانی هم در
ذهنم شکل گرفت چون به نظرم اگر بخواهیم به تاریخ واقعی کردستان پی ببریم یا
باید از زیر خاک یا زیر آب دنبال آن بگردیم و جست و جویش کنیم. چون در
ظاهر نمی‌توان واقعیت کردستان را درک کرد، تاریخ و فرهنگ بسیاری از شهرها
ومناطق از بین رفته و آسمیله و هم گون سازی شدند به همین خاطر نمی‌توان
واقعیت تاریخ را از ظاهر درک کرد، حتی برای رسیدن به کلمه و جمله‌ای واقعی
باید جست و جو و تلاش و حرکت کرد تا به شناخت و هویت رسید همان کاری که ژان
کرد او برای رسیدن به مفهوم و هویت کُردی سفر و جست و جو را در پیش
می‌گیرد.
در خصوص موفقیت‌های این فیلم در جشنواره‌های مختلفی که شرکت داده شده هم بفرمائید؟
فیلم زر موفق به کسب جایزه منتقدین و نگاه مردمی جشنواره بین المللی
مانهایم شد که کسب این دو جایزه با هم در تاریخ این فستیوال بی سابقه بوده
است. معمولاً فیلم‌ها یا جایزه هنری یا مردمی را دریافت می‌کنند که این
فیلم توانست هر دو جایزه را دریافت کند چون توانسته بود هم با منتقدان و هم
مردم ارتباط برقرار کند و این اتفاق خوبی در تجربه فیلم سازیم بود. در
مجموع تاکنون موفق به کسب 11 جایزه از جشنواره‌های که شرکت کرده شده است.
معتقد به وجود سینمای کردی هستید؟
مادامی که فیلم ساز و مخاطب کُرد و سالن نمایش داشته باشیم فیلم کردی هم
وجود دارد و سینمای کردی هم وجود دارد. سینمای کردی فعلاً جوان و نوپا است
و کم کم دارد جایگاه خود را پیدا می‌کند و اکنون در مرحله خیلی مهمی قرار
گرفته است. هم چون مرحله جوانی، که برای شکل گیری شخصیت بسیار مهم است،
سینمای کردی هم در حال شگل کیری معنا و مفهوم خویش است. برای همین است که
می گویم باید تحقیق و پژوهش‌های بیشتری صورت گیرد و اگر منابع فیلم‌ها
تاریخ و فرهنگ کردستان باشد سینمای کردی می‌تواند بسیار قوی‌تر و اصیل‌تر
ظاهر شود. بدین صورت می‌تواند سینمایی با ویژگی‌های منحصر به فرد و دارای
هویت ایجاد شود، قطعاً با تقلید و کپی از آثار سینماهای دیگر هیچ گاه شاهد
رشد سینمای کُردی نخواهیم بود. فیلم فقط تهیه و ساخت و فیلمبرداری نیست مغز
و مضمون فیلم بسیار مهم است و باید مورد توجه قرار گیرد و هم چنین زبان
خاص و ویژه ای برای روایت داشته باشد.
آیا تا به حال به ساخت فیلم مشترک با کُردهای کشورهای عراق، ایران و سوریه فکر کردید؟
به این مسئله فکر کردم و ولی هنوز طرحی برای آن ندارم اما دوست دارم
روزی برسد با بازیگران و کارگردان‌هایی از شهرهای مختلف کردستان ایران
فیلم‌هایی را بسازیم. علاوه بر این خیلی تمایل دارم روزی یکی از این
فیلم‌ها به طور همزمان در سینماهای کشورهای عراق، ایران و سوریه و ترکیه
اکران شود.
به نظر شما سینمای کُردی در بیان واقعیت‌های جامعه موفق عمل کرده است؟
معتقدم سینمای کُردی فعلاً ضعیف است و هنوز بسیار جای کار دارد و لازم
است به جایی برسد که هم چون شعری وضعیت جامعه کردی را وصف و روایت کند. به
عنوان نمونه سیاست زبان متفاوت دارد و هنر هم با زبان ویژه خود باید وضعیت
جامعه را بیان کند و بشناساند.
اما سخن پایانی
ممنون از شما که اطلاعات و آگاهی‌های بیشتر به مخاطبان ارائه می دهید به
ویژه آنهایی که فرصت نکردند و یا شرایط برای آنها وجود نداشت که تماشاگر
فیلم زر باشند.
برای اولین بار بود که به کردستان ایران و شهر سنندج سفر کردم و از تمام
کسانی که شرایط این سفر را ایجاد کردند به ویژه سالم صلواتی فیلمساز کُرد
ایرانی صمیمانه سپاسگزارم.
در پایان از سالم صلواتی مسئول انجمن سینمای جوانان ایران دفتر سنندج که زمینه برگزاری این گفت و گو را فراهم کرد، تشکر می‌کنم.