بزرگنمايي:

عصرکرد- سیل از جمله فرآیندهای طبیعی محیط زیست است اما دو مقوله حساسیت محیط و فقدان سیستم مدیریت کارا در جامعه موجب به بار آمدن خسارات های زیاد جانی و مادی به هنگام وقوع این حادثه طبیعی می شود.

سیستم مدیریت کارا می تواند محیط ها را شناسایی و براساس حساسیت های محیطی کاربری های زمین های شهری و غیر شهری را مشخص کند تا از بروز هرگونه مشکل و خساراتی جلوگیری کند و آن ها را به حداقل برساند.

مدیریت بحران شامل فرآیند پیش بینی، پیشگیری، مداخله و سالم سازی بعد بحران می شود. بحران، پنج ویژگی عمده شامل نیاز به تصمیمگیری بدیع، پیامدهای نامطلوب عدم واکنش سریع، راه حل های محدود، عدم به نفع بودن زمان برای تصمیمگیران و عواقب خطرناک تصمیمات غلط دارد.

ایران بنابر موقعیت جغرافیایی و طبیعت منحصر به فرد خود و قرار گرفتن در کمربند کوهزایی آلپ به یک مجموعه مدیریت بحران کارا نیازمند است.

هادی نیری با اشاره به اینکه 20درصد از کل مساحت خشکی های سطح جهان را کوهستان ها تشکیل می دهند اظهار کرد: کمربند کوهزایی آلپ در ایران رشته کوه های زاگرس و البرز را تشکیل می دهد که این مهم ایران را با نئوتکتونیک (زمین لرزه های شدید) و حرکت های دامنه‌ای همراه کرده است.

کردستان سومین استان کشور از نظر حرکت دامنه است

وی افزود: استان کردستان از لحاظ حرکت دامنه‌ای سومین استان کشور است که اگر مساحت استان را نیز در این رده بندی دخالت دهیم رتبه اول و دوم را به دست می آورد همچنان که در روزهای اخیر شاهد بودیم دامنه کوه آبیدر (حسن آباد) و گردنه صلوات آباد بارها حرکت دامنه ای داشته اند.

استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه کردستان تصریح کرد: ایران در کمربند خشک نیز قرار دارد و از جمله ویژگی اقلیم های خشک، خشک سالی های پیاپی و بارندگی های رگباری است که لزوم مدیریت منابع آب و مقابله با سیلاب را دوچندان می کند.

وی بابیان اینکه کمربند آتشفشانی نیز از ایران می گذرد و همه این مخاطرات طبیعی وجود یک سیستم مدیریتی بحران کارا را در بسیار ضروری می کند عنوان کرد: ایران جز 6کشور اول حادثه خیز دنیا بوده و بالاترین تعداد زمین لرزه های بالای 5ریشتر را تحمل کرده است و از 40نوع بلای طبیعی 3١نوع آن در ایران وجود دارد.

نیری ادامه داد: از نگاه ایدئولوژیک و تئوری های منشاء گرفته با پیروزی انقلاب اسلامی و روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی، رقابتی میان کشورهای منطقه از جمله عربستان و اسرائیل به وجود آمد از سوی دیگر باتوجه به اینکه ایران پل ارتباطی غرب به شرق و بلعکس است حضور روس ها و دستیابی آن ها به آب های آزاد وجود یک سیستم مدیریت بحران کارا را برای تبدیل تهدید به فرصت در ایران بیش از پیش مهم کرد.

وی با بیان اینکه وجود فناوری های نوین از جمله غنی سازی اورانیوم و صنایع با ریسک بالا مهمترین عوامل تاکید کننده بر وجود یک سیتم کارای مدیریت بحران است خاطرنشان کرد: ایران دومین کشور صادرکننده گاز و چهارمین کشور صادرکننده نفت درجهان است که این منابع عظیم طبیعی می تواند توجه کشورهای دیگر را جلب کند و شاید به نحوی بتوان گفت که جنگ تحمیلی نیز به دلیل جداکردن خوزستان از ایران و به دنبال آن تصاحب منابع نفتی بوده است.  

نبود مدیریت بحران کارا مسئولان را سردرگم می کند

استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه کردستان، با اشاره به اینکه ایران از پتانسیل هایی همچون تجربه در زلزله و جنگ تحمیلی، وسعت زیاد، کثرت جمعیت جوان، تنوع اقلیمی، وجود واحدهای متفاوت زمین شناسی، منابع طبیعی و معدنی سرشار، فرهنگ نوع دوستی بسیار زیاد و اطلاع رسانی برخوردار است گفت: متاسفانه شاهد تکرار شدن داستان همیشگی بالا بودن حجم خسارات، امداد رسانی کم و پراکنده و سردرگمی مسئولان بوده ایم.

وی با بیان نمونه‌ای از سردرگمی مسئولان در جریان سیل خوزستان اظهار کرد: در جریان سیل اخیر دولت خواستار برداشته شدن سیل بندها جهت خالی شدن آب به هورالعظیم شده این درحالی است که شرکت نفت خواستار حفظ این سیل بندهاست این مورد و وارد کردن اتهامات به یکدیگر در خصوص عامل ایجاد سیل در مناطق مختلف کشور نشان دهنگی سردرگمی مسئولان است.

مجموع تماس های مدیران ایرانی ١3برابر مدیران ژاپنی است

نیری افزود: یکی از بحران های مدیریت بحران ایران ساختار سازمانی و اداری است که مدیریت و الگوی مدیریتی از جمله عوامل موثر در این بحران است؛ در این خصوص طبق آمارها مجموع تماس های ماهانه یک مدیر ایرانی ١3برابر مدیران ژاپنی است که این مدیریت سنتی و کدخدامنشانه را در کشور نشان می دهد.

وی با بیان اینکه یک مدیر باید بتواند کارهای نوآورانه را در اداره خود تقویت کند تصریح کرد: نحوه کار کارمندان و نقش اجتماعی ادارات از جمله بحران های مدیریتی است که در آن کارمندان از ادارات توقع واگذاری زمین و یا ساخت خانه را دارند که این موارد از وظایف مدیر یک اداره نیست.

استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه کردستان، با اشاره به اینکه بروکراسی به شدت سیاست زده موجب شده سیاسیون، مدیران ادارات را بر حسب جناح بندی های سیاسی انتخاب کنند و خود آن اداره در تعیین مدیر نقش بسیار کمرنگ داشته باشند عنوان کرد: در تعیین نگهبان تا مسئولان یک اداره، نمایندگان مجلس نقش دارند، این درحالی است که کار قوه مقننه و مجریه از هم جدا است؛ این اتفاق موجب به انتصاب رسیدن مدیران تصادفی در ادارات می شود که به بدنه خود اداره تعلق ندارند.

وی ادامه داد: در همه کشورهای دنیا دولت نقش هماهنگ کننده در مدیریت بحران دارد و این مردم هستند که کار مدیریت را انجام می دهند، اما مدیران تصادفی که با بروکراسی سیاست به روی کار آمده باشد علایم بحران را نمی شناسد و از سوی دیگر نیز زمینه مشارکت مردمی را از بین می برد.

مداوای پس از بحران بیشتر از پیشگیری مورد توجه قرار می گیرد

نیری با بیان اینکه هزینه مداوای بحران از پشگیری بسیار بیشتر بوده ولی متاسفانه شاهده علاقه بیشتر مدیران تصادفی به امر مداوای پس از شکل گیری بحران بوده ایم خاطرنشان کرد: این موضوع حتی در دانشگاه ها هم نمود پیدا کرده است، به طوری که رشته های کشاورزی که کار پیشگیری را انجام می دهند کمتر از رشته های علوم پزشکی که کار مداوا را انجام می دهند مورد توجه قرار می گیرند.

وی گفت: تشکیل باندهایی در ادارات، اختیارات را از دست مدیران خارج می کند و یا حتی گاهی منجر به جابه جایی آنها می شود؛ اگر با دقت توجه کنیم توسعه شهری شهرهایمان اکنون نه در دست شهرداری و شورای شهر بلکه در دست بنگاه دارانی است که به راحتی قیمت مسکن و زمین را کاهش و افزایش می دهند.  

استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه کردستان اظهار کرد: محدودسازی اطلاعات از سوی برخی ادارات موجب شده است بسیاری از اطلاعات مهم در اختیار کارشناسان مربوطه برای پیش بینی خطرات و بحران ها در آینده قرار نگیرد.

نگاه از مرکز، عامل تشدید بحران ها شده است

وی افزود: برنامه ریزی ها از بالا به پایین موجب شده ظرفیت های محلی بدون بهره برداری باقی بماند؛ اکنون در رشته های جغرافیا، باید به جای تدریس درس فرسایش بادی به درس حرکت دامنه ای که در استان کردستان وجود دارد، توجه شود اما به این دلیل که برنامه ریزی ها در مرکز انجام می شود اینگونه ظرفیت های محلی مسکوت می ماند.

نیری تصریح کرد: نقش راه بحران باید باتوجه به وضعیت جغرافیایی و مخاطرات پیش روی مناطق مختلف کشور تدوین شود و نمی توان یک راه حل را برای تمامی بحران ها در کشور تجویز کرد.

وی با بیان اینکه بزرگترین سرمایه اجتماعی یک نظام میزان اعتماد مردم به آن نظام است، عنوان کرد: افرادی در قالب حمایت از مردمان بحران زده اقدام به استفاده نادرست از این سرمایه ها کرده اند که این اتفاق ناشی از عدم اعتماد مردم به یکسری مدیران ناکارآمد است، اگر سرمایه های اجتماعی هر نظامی کاهش یابد، در مواقع مواجهه با بحران حتما دچار مشکلات فراوانی می شود.

استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه کردستان ادامه داد: متاسفانه درکشور مدیریت واحد بحران قوی که شهرداری ها را در خصوص اعطای مجوز ساخت و ساز در حریم رودخانه و یا در دامنه کوه هایی با پتانسیل حرکت دامنه ای بالا مورد بازخواست قرار دهد وجود ندارد.

وی با بیان اینکه در دهه 40 طرح مقاوم سازی ساختمان ها توسط مهندسن ساختمانی تدوین شده که در سال های بعد با عنوان کد ساختمانی 2800 معرفی شده است خاطرنشان کرد: با وجودگذشت زمان زیادی از تدوین و تصویب این طرح همچنان اجرای آن را در ساختمان های کشور آنطور که لازم است نمی بینیم زیرا خسارات ناشی از یک زلزله 5.5 ریشتری به ساختمان ها همچنان وجود دارد.

نیری گفت: وجود فساد اداری موجب شده بسیاری از قوانین مهم در خصوص پیشگیری و کاهش خطرات بحران های طبیعی و غیر طبیعی با گذشت سالیان متمادی همچنان به طور کامل اجرایی نشود و یا با پرداخت مبلغی به عنوان جریمه از اجرای این قوانین صرف نظر شود؛ طبق اعلام سایت های ایرانی، ایران در رده بندی ادراک فساد اداری از میان ١80کشور در رتبه ١38قرار دارد.

این استاد دانشگا خاطرنشان کرد: دانشگاه کردستان در حال حاضر بهتر است ضمن کمک های نقدی، تیمی مرکب از اساتید، ژئومورفولوژی، مخاطرات، آب و هواشناسی، هیدرولوژی، شهرسازی، عمران، معماری، جامعه شناسی و روانشناسی را به مناطق سیل زده بفرستد تا ضمن شناخت کامل عوامل ایجاد سیل و تبعات آن که در شاخص سازی و مستند سازی می توانند کمک کنند در امر بازسازی مناطق هم کمک نمایند و بازسازی بر اساس اصول علمی صورت گیرد.

مشارکت مردم باید قبل و بعد از بحران صورت گیرد

وی اظهار کرد: در جریان زلزله کرمانشاه شاهد بودیم جمعیت زیادی اقدام به حضور مستقیم و پخش کمک ها در مناطق زلزله زده کردند که خود موجب بروز مشکلات جدی از جمله تصادف، سرقت، توزیع نامتناسب کمک ها و بدبینی مردم نسبت به حکومت شد.

استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه کردستان افزود: مشارکت مردمی باید قبل و بعد از شکلگیری بحران انجام شود و در جریان بحران باید تمام کارهای هماهنگی و اجرایی به دولت و نهادهای دولتی واگذار شود.

وی با بیان اینکه متاسفانه در جامعه توسعه سیاسی اتفاق نیافتده و مردم در خصوص انتخاب نمایندگان خود در شوراهای شهر و سایر نمایندگان مردم در نظام دچار اشتباه شده اند تصریح کرد: تعدادی از نمایندگان مردم که گاها با رای زیادی به سمتی رسیده اند، تخصصی ندارند که خود موجب تشدید بحران و عدم اعتماد مردم به مدیران می شود.

نیری عنوان کرد: برداشت نادرست از اعتقادات مذهبی موجب شده مدیریت بحران در کشور دچار مشکلات اساسی شود؛ فرد با ساختن خانه در حاشیه رودخانه و یا در دامنه کوه با خطر حرکت دامنه ای بالا، به وقوع نپیوستن همه حوادث را به سرنوشت الهی واگذار می کند این درحالی است خداوند انسان ها را صاحب اختیار آفریده است.

وی تاکید کرد: قسمتی از مشکلات مدیریت بحران در ایران ناشی از فقر اقتصادی است، توان مالی مردم، اجازه ساخت سازه های مقاوم در برابر مخاطرات را با بالا رفتن هزینه مصالح ساختمانی نمی دهد.

این استاد دانشگا خاطرنشان کرد: دانشگاه کردستان در حالا حاضر بهتر است ضمن کمک های نقدی، تیمی مرکب از اساتید، ژئومورفولوژی، مخاطرات، آب و هواشناسی، هیدرولوژی، شهرسازی، عمران، معماری، جامعه شناسی و روانشناسی را به مناطق سیل زده بفرستد تا ضمن شناخت کامل عوامل ایجاد سیل و تبعات آن که در شاخص سازی و مستند سازی می توانند کمک کنند در امر بازسازی مناطق هم کمک نمایند و بازسازی بر اساس اصول علمی صورت گیرد.

نیروی متخصص مدیریت بحران در کشور وجود ندارد

وی ادامه داد: ظرفیت پذیرش کارشناسی ارشد دانشگاه های دولتی کشور از طریق سازمان سنجش در سال 96 در رشته های مدیریت بازرگانی، مدیریت صنعتی، مدیریت دولتی و مدیریت بحران به ترتیب 3هزارو١32نفر، ١هزارو 33١نفر، 763نفر و 5نفر بوده است. این تعداد دانشجو برای کشوری که در رتبه ششم کشورهای مخاطره آمیز در جهان قرار دارد به هیچ وجه قابل قبول نیست.

استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه کردستان با اشاره به اینکه نبود نیروی متخصص در حوزه مدیریت بحران در کشور موجب شده تاکنون نقشه راه متناسب با مناطق مختلف در کشور تدوین نشود خاطرنشان کرد: تکرار اشتباهات در مدیریت بحران های مشابه از دلایل بایگانی نشدن تجربیات بلایای طبیعی و غیرطبیعی توسط متخصصین مدیریت بحران در کشور است.

اساتید دانشگاهی مرتبط با مدیریت بحران عضو ستاد بحران نیستند

وی گفت: تعداد زیادی از استادان دانشگاه در خصوص مدیریت بحران تدریس می کنند، اما متاسفانه هیچ یک از دانشگاه های کشور به جز دانشگاه علوم پزشکی عضو ستاد مدیریت بحران در کشور نیستند که این مهم نشان دهنده تمایل بیشتر دولت به مداوای بحران تا پیشگیری از آن است.

نیری در پایان یادآور شد: متاسفانه در تحقیقات و مقالات نوشته در حوزه مدیریت بحران بحث کمیت بیشتر از کیفیت مدنظر بوده است نمی توانیم از این تحقیقات در شاخص سازی و به دنبال آن استفاده در کارهای عمرانی از آن استفاده کنیم.

بحران‌های طبیعی بر زندگی میلیون‌ها نفر در سراسر جهان تأثیر می‌گذارند و هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی به زیادی را وجود می‌آورند. مدیریت بحران‌های طبیعی می‌تواند این هزینه‌ها را تا حد زیادی کاهش دهد و جوامع را در برابر این بحران‌ها ایمن و مصون کند.

مدیریت بحران در ایران از دیرباز دچار مشکل اساسی بوده است هرچند افرادی سعی در مرتفع کردن این نواقص در مدیریت بحران داشتند، اما این کمی ها تنها با کارهای اساسی و پایه‌ای در دانشگاه ها با کمک اساتید قابل انجام است و تا زمانی که این نواقص در مدیریت بحران کشور به وجود آمدن یک ستاد توانمند واحد نیانجامند نباید انتظار بیشتر از سردرگمی مسئولان در حین بروز بحران داشت.