بزرگنمايي:

عصر کرد - سنندج - تاریخ مطبوعات کردستان گنجینه ای از پیشامدهایی است که بازگویی آن نقش دالانی را دارد که ارتباط بین گذشته و امروز را برقرار می کند و حال یکی از روزنامه نگاران استان آستین همت را بالا زده تا این تاریخ را مکتوب کند.
داشتن آگاهی و شناخت تاریخ هر جامعه ای در راستای پیشرفت هر چه بیشتر آن امری لازم و ضروری است لذا کنکاش در گذشته مطبوعات محلی هم به عنوان یکی از ستون های تاریخ مطبوعات ایران نیازی اساسی به شمار می رود.
توفیق رفیعی از روزنامه نگاران با سابقه سنندجی مدتی است فعالیت خود را در زمینه نگارش تاریخ مطبوعات استان کردستان آغاز کرده و قصد دارد بعد از اتمام پژوهش های خود در این راستا آن را در قالب کتابی منتشر کند.
به منظور اطلاع از تاریخ مطبوعات کردستان در قبل و بعد از انقلاب با این پیشکسوت عرصه روزنامه نگاری استان گفتگویی انجام دادیم که در آن مباحث ارزشمندی که شاید تا امروز کمتر کسی از آن اطلاع داشت، مطرح شد که بر اساس آن می توان گفت پیشتازی علما و روحانیون از نکات برجسته روزنامه نویسی کردستان است.
** علما پیشتاز روزنامه نگاری در کردستان
این روزنامه نگار براساس پژوهش ها، اسناد قدیمی و تحقیقات میدانی، نخستین نشریه استان کردستان را دو هفته نامه تمدن معرفی می کند.
توفیق رفیعی گفت: نخستین نشریه کُردستان سال 1907 میلادی مصادف با 1285 هجری شمسی به مدیر مسئولی ابوالبقاء سنندجی مشهور به مظهرالاسلام به نام دو هفته نامه تمدن در کردستان مجوز انتشار گرفت.
با وجود اینکه نخستین نشریه در کردستان هر دو هفته یکبار انتشار می یافت ولی در آن دوره از آن به عنوان روزنامه یاد شده است.
رفیعی افزود: نکته مهم و جالب توجه اینکه مظهرالاسلام در دولت وقت ایران موقعیت یافته و به سمت معاون وزارت مالیه منصوب شد البته یکی از افراد بنیانگذار آموزش و پرورش در دوره نوین در کُردستان هم بوده است.
ابوالبقاء سنندجی مقلب به مظهرالاسلام فرزند حاج شیخ محمد معتمدالاسلام سنندجی کانی مشکانی سال 1299 هجری قمری برابر با 1260 شمسی در سنندج متولد و علوم و متداول آن عصر را در مکتب پدر و عموی دانشمند خود حاج شیخ عبدالحمید عرفان به پایان رساند.
از همان ایام تحصیل متوجه عقب ماندگی جامعه خود شد و نیاز به تحول فرهنگی و تاسیس مدارس را احساس کرد تا اینکه در سال 1323 هجری قمری یا 1284 شمسی مدرسه سالاریه را در دوره حکومت سالارالدوله بر کردستان در سنندج پایه گذاری کرد.
این پیشکسوت حوزه رسانه در کردستان با اشاره به اینکه روزنامه تمدن همزمان با آغاز مشروطیت متولد شد، گفت: منبع مکتوبی که در آن بیان شده دو هفته نامه تمدن منتشر می شده، تاریخ مشاهیر کُرد نوشته بابا مردوخ روحانی است البته نسخه هایی از این روزنامه هم موجود است.
رفیعی با اشاره به اینکه اطلاعات دقیقی از تعداد شماره های منتشر شده تمدن وجود ندارد، افزود: تنها تصوری که هست اینکه چون شماره چهار آن در دسترس است احتمال دارد چهار شماره از این نشریه منتشر شده باشد.
وی یادآور شد: آیت الله مردوخ در گفت و گویی که از او موجود است ادعا می کند که نخستین روزنامه در کردستان را او منتشر کرده ولی درست تر اینکه باور کنیم تمدن اولین نشریه کردستان است.
این روزنامه نگار کردستانی اضافه کرد: بابا مردوخ در تاریخ مشاهیر کُرد نوشته که مظهر الاسلام برای تنویر افکار عمومی نشریه ای به نام روزنامه تمدن منتشر کرد و به علت نبود وسایل چاپ در استان با ژلاتین کپی و از ترس مخالفین آزادی و دموکراسی در خفا و شبانه توزیع می شد.
وی با اشاره به اینکه تمدن در هشت صفحه منتشر می شده است، گفت: در شماره چهار تمدن مقاله ای در ارتباط با تذکر به نمایندگان وقت مجلس درباره کوشش برای رعایت حقوق مردم منتشر شده که بسیار جالب توجه است.
** ندای اتحاد
سردبیر سابق هفته نامه سیروان اضافه کرد: در دوره قاجار دو نشریه در کردستان به نام های تمدن و ندای اتحاد به مدیر مسئولی مظهرالاسلام سنندجی و آیت الله شیخ محمد مردوخ کردستانی منتشر می شده است.
رفیعی اظهار داشت: نشریه دوم، نشریه ای است که آیت الله مردوخ می گوید منتشر کرده و در مورد اینکه محتوای آن چه بوده، اطلاع دقیقی در دسترس نیست.
وی افزود: در مصاحبه ای که سال 1354 شمسی با آیت الله مردوخ انجام شد از او سوال می شود «ماشین چاپ را شما وارد کردید؟» پاسخ می دهد: اولین ماشین چاپ را به استان وارد و نخستین روزنامه به نام ندای اتحاد را هم منتشر کردم.
آیت الله مردوخ باز در کتاب تاریخ کُرد و کردستان هم تاریخ انتشار ندای اتحاد را 20 محرم سال 1334 قمری برابر با یکشنبه ششم آذر سالِ 1294 شمسی ذکر کرده است.
رفیعی اظهار داشت: عبدالله مردوخ در مقدمه نامه هفتگی کوهستان که در سلیمانیه عراق چاپ شده تاریخ و نام نشریه آیت الله مردوخ را آورده است.
برهان ایازی هم در کتاب آیینه سنندج ذکر کرده آیت الله مردوخ نشریه ای داشته ولی اسم دقیق آن را بیان نکرده است.
این روزنامه نگار پیشکسوت کردستانی با بیان اینکه نشریه های تمدن و ندای اتحاد هر دو به زبان فارسی منتشر شده اند، یادآور شد: نکته حائز اهمیت اینکه روزنامه نگاری در کردستان توسط علما آغاز شده است.
رفیعی اضافه کرد: دو روحانی در استان پیشاهنگ روزنامه نگاری بودند یکی در سمت امام جمعه (آیت الله مردوخ) دیگری هم سمت نخبگی و از علمای تراز اول زمان خود بوده این دو شخص برجسته در آغاز تاریخ روزنامه نگاری در کردستان از اصل آزادی بیان و مشروطیت دفاع کرده اند.
مرحوم مظهرالاسلام هم از علمای روشن اندیش و هم از رهبران تراز اول و از مشروطه خواهان در کردستان بوده است.
این روزنامه نگار پیشکسوت کردستانی اظهار داشت: بعد از مشروطیت و آغاز دوره پهلوی سنندجی ها دیگر پیشاهنگ روزنامه نگاری در کردستان نیستند بلکه کرمانشاهی ها می آیند و در این استان روزنامه منتشر می کنند.
رفیعی گفت: از 1294 تا 1308 شمسی نشریه در استان نداشتیم و در سال های 1309 و 1308 فردی به نام غلامعلی هوشمند کرمانشاهی در سنندج دو نشریه به نام های آرارات و نامه کردستان را به سردبیری محمد جوهری و پسرش ناصر توانا که سنندجی بودند، منتشر می کند.
** نشریه ندای غرب در کردستان 30 سال مداوم منتشر شد
وی با بیان اینکه محمد جوهری و پسرش ناصر توانا نخستین سردبیران روزنامه در کردستان هستند، افزود: با سابقه ترین و با دوام ترین نشریه ای که در کردستان منتشر شده، نشریه ای به نام ندای غرب به مدیر مسئولی عبدالحسین منیعی است که اهل کرمانشاه و وکیل پایه دادگستری بود؛ نشریه ای که سی سال مداوم از سال 1328 تا 1358 منتشر شد.
این روزنامه نگار پیشکسوت و پژوهشگر کردستانی اضافه کرد: مدتی هم سردبیر ندای غرب ناصر توانا و یکی از خبرنگاران آن مرحوم علی اشرف حسین پناهی ملقب به فرشا یکی از مجریان باسابقه و شناخته شده صدا و سیمای مرکز کردستان بوده است.
رفیعی با بیان اینکه ندای غرب دومین نشریه توقیف شده کردستان است، گفت: دستور توقیف این نشریه را مستقیم رئیس دفتر مخصوص شاه بدلیل انتشار دو یادداشت در تاریخ 5 خرداد و 27 مرداد به نویسندگی سید محمد سجادی و شیخ معتصم حسامی که در مسایل سیاسی از مصدق دفاع و شاه را نقد کرده بودند، صادر شد.
وی با اشاره به اینکه سال 1333 بار دیگر انتشار هفته نامه ندای غرب از سر گرفته می شود، افزود: دفتر این نشریه در طول عمر فعالیت آن دو بار غارت شد، یکبار در سال 32 توسط مخالفان مصدق، بار دوم هم در سال 58، در این سال چون مدیر مسئول نشریه خود در قید حیات نبود، بستگانش نشریه را برای همیشه بستند و خانواده اش راهی تهران شدند.
** کوهستان، سیاسی ترین نشریه کردستان
این روزنامه نگار پیشکسوت کردستانی تاکید کرد: یکی از تاثیرگذارترین، منضبط ترین و سیاسی ترین نشریه در تاریخ کردستان که محل تجمع نخبگان کُرد بود نشریه ای با نشان واره ی «نامه هفتگی کوهستان» بود که مردم بیشتر آن را به نام کوهستان می شناسند و به این نام معروف است.
رفیعی افزود: صاحب امتیاز آن دکتر اسماعیل اردلان فارغ التحصیل دانشگاه های پاریس در رشته دامپزشکی بود که سال 1320 رئیس دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران و بعدها به عنوان معاون وزیر کشاورزی منصوب شد.
وی اضافه کرد: هفتم اسفند سال 1323 اولین شماره نشریه کوهستان منتشر و تا 1325 انتشار آن ادامه داشت و در این مدت 84 شماره از آن در هشت صفحه منتشر شد.
این روزنامه نگار پیشکسوت کردستانی یکی از ویژگی های نشریه کوهستان را عدم انتشار عکس در آن دانست و گفت: افرادی همچون ماموستا هه ژار، پیرمرد، احسان نوری پاشا و آیت الله مردوخ و سرهنگ عباس آزادپور از جمله نویسندگانی هستند که در این نشریه یادداشت نوشته اند.
رفیعی اظهار داشت: تمام شماره های منتشر شده کوهستان در خارج از کشور در قالب کتابی گردآوری شده و در دسترس است.
وی با اشاره به اینکه موضوع هفته نامه کوهستان سیاسی، فرهنگی بوده است، یادآور شد: به ندرت مطالب موجود در این نشریه به زبان کُردی بود بلکه اکثرا به زبان فارسی منتشر شده است.
این روزنامه نگار و پژوهشگر کردستانی افزود: مرحوم ناصر آزادپور مدیر مسئول نشریه زاگرس و مصحح تاریخ اردلان و از روزنامه نگاران پرکار کردستان در قبل از انقلاب هم در این نشریه کار کرده است.
رفیعی اضافه کرد: کوهستان فقط یک هفته در طول دوره انتشارش منتشر نشد، دلیل آن هم سفر اردلان به مهاباد و دیدار با مسئولان آن منطقه بوده است.
** کوهستان نخستین نشریه توقیف شده در کردستان
پژوهشگر تاریخ مطبوعات کردستان گفت: کوهستان در مناطق کُردنشین نمایندگی داشته و سرهنگ عباس آذرپور نماینده این نشریه در سنندج بوده است.
رفیعی افزود: در سال 1324 شمسی فرماندار وقت سنندج دستور توقیف روزنامه کوهستان و بازداشت نماینده روزنامه را صادر می کند ولی مردم این شهر به دلیل علاقه زیادی که به این نشریه داشتند در نامه ای به رئیس مجلس خواستار لغو توقیف آن و آزادی سرهنگ آزادپور می شوند.
** هفته نامه «کوردستان» تنها نشریه کُردی قبل از انقلاب
این روزنامه نگار پیشکسوت کردستانی گفت: جدای از نشریاتی که در مهاباد منتشر شده، هفته نامه کوردستان، تنها نشریه کُردی بود که در سال های 37 تا 42 در تهران به مدیرمسئولی عبدالحمید مهی معروف به بدیع الزمان کردستانی استاد دانشگاه تهران منتشر شده است.
رفیعی یادآور شد: سردبیری کوردستان را دکتر محمدصدیق مفتی زاده بر عهده داشت و احمد مفتی زاده، شکرالله بابان، شیخکانلو، دکتر عابد سراج الدینی، ماموستا هیمن و احسان نوری پاشا از نویسندگان این نشریه بوده اند.
وی افزود: انتشار این نشریه نتیجه تحول بین المللی بوده است، عبدالکریم قاسم در عراق کودتا می کند و به کُردها آزادی می دهد در عین حال بشدت به ایران حمله می کند که در ایران به کُردها آزادی داده نمی شود و آنها روزنامه و رادیو ندارند.
رفیعی اضافه کرد: حملات عبدالکریم قاسم به دولت وقت ایران منجر به توسعه رادیو کُردی و تاسیس روزنامه کُردی در ایران شد.
وی گفت: به پیشنهاد عیسی پژمان رئیس اداره هفتم ساواک که سنندجی بوده روزنامه کوردستان به زبان کُردی در تهران تولید و در تهران، مناطق کُردنشین ایران و خانقین عراق منتشر و توزیع می شده است.
این پژوهشگر می گوید کردستانی ها در دوران قاجار دو و در دوره پهلوی اول و دوم 24 نشریه در استان کردستان منتشر کرده اند، در همین دوران، آنها توانسته اند در دو استان تهران و کرمانشاه 20 نشریه را برای توزیع و انتشار در ایران و کردستان منتشر کنند و در مجموع کُردها تا قبل از انقلاب 46 نشریه منشر کرده اند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در کردستان 157 نشریه مجوز فعالیت دریافت کردند که از این تعداد 95 نشریه شامل 70 نشریه چاپی و 25 نشریه الکترونیکی فعال هستند.
از تعداد کل نشریات چاپی استان 2 روزنامه، 13 هفته نامه، 8 دو هفته نامه، 18 ماهنامه، 2 دو ماهنامه، 18 فصلنامه و 9 دو فصلنامه چاپ و بر روی دکه های مطبوعاتی قرار می گیرند.
از تعداد نشریات فعال استان 22 نشریه مربوط به دستگاه های دولتی و نیمه دولتی و مابقی توسط بخش خصوصی مدیریت می شوند.
9936/9102