بزرگنمايي:

کردستان یکی از 12 استانی است که در رویشگاه جنگل های زاگرس قرار گرفته و این مساله باعث شده یکی از مناطق مهم کشور در عرصه طبیعی و اکولوژیک لقب بگیرد.
این استان دارای دو میلیون و 900 هزار هکتار است که 62 درصد از آن تحت پوشش جنگل و مرتع شامل 12 درصد سهم جنگل و 50 درصد سهم مرتع است.
کل جنگل های کردستان 373 هزار هکتار است که بیشتر در چهار شهرستان بانه، سروآباد، مریوان و کامیاران قرار دارد و معمولا در شهرستان مریوان و سروآباد پراکنش بیشتر و در شهرستان کامیاران پرکنش کمتری دارد.
از کاهش آلایندگی ها تا تولید اکسیژن مصرفی جهان و گردشگری از جمله مزایای جنگل بوده و هجمه استفاده های بی رویه و گسترش تخریب این سرمایه های طبیعی باعث شده تا جامعه جهانی و سلامت آن با خطر بزرگی مواجه شود.
جنگل ها که طی سالیان سال در نقاط مختلف جهان تشکیل شده اند این روزها نیازمند حمایتی همه جانبه از سوی دستگاه ها و نهادهای مختلف است که در این بین نقش جوامع محلی که زندگی آنان وابسته به حیات جنگل است از نهادها و دستگاه های متولی بیشتر احساس می شود.
اما قبل از آن رسالتی که منابع طبیعی و آبخیزداری به عنوان متولی یا حکمران در این زمینه در اثر گذاری مستقیم می تواند داشته باشد شامل چهار بخش بهره برداری، حفاظت، حمایت و توسعه است.
با توجه به اینکه جنگل های کردستان بیشتر جنگل های شاخه زاد بلوط است بیشتر کارکرد حفاظتی و حمایتی داشته و در بخش بهره برداری نیز از ظرفیت کمتری برخوردار است.
این موضوع مهم خبرگزاری جمهوری اسلامی مرکز سنندج را واداشت تا میزگردی به میزبانی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان با حضور سه کارشناس عرصه جنگل برگزار کند تا اهمیت و راهکارهای حفاظت از جنگل های کردستان در آن تشریح و بررسی شود.

** کشاورزی مهمترین عامل خطر جنگل است
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان در این میزگرد گفت: توسعه زراعت در جنگل یکی از مهمترین عوامل آسیب زا در جنگل است که در این اقدام به علت اینکه با تغییر کاربری مداوم مورد تخریب قرار می گیرند در نهایت برخی نقاط بدون پوشش می شود.
مازیار حیدری افزود: از دیگر مهمترین عوامل آسیب رسان در جنگل، آتش سوزی در اواخر فصل بهار و تابستان است که معمولا به صورت اپیدمیک در آمده و پراکندگی نامتوازن در جنگل ها را ایجاد می کند.
وی اضافه کرد: در این بین جنگل های مریوان که شباهت بیشتری به جنگل های مدیترانه ای دارند و در دوره های مختلف به دلیل افزایش لاشبرگ و دمای محیط شاهد آتش سوزی دوره ای با منشا طبیعی هستند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان یادآور شد: مورد دیگری به غیر از آتش سوزی و تغییر کاربردی که در جنگل های زاگرس شمالی اتفاق می افتد بحث زغال گیری است که از عوامل آسیب رسان به جنگل ها محسوب می شود.
حیدری تاکید کرد: کم یا زیاد بودن این آسیب وابسته به اقتصاد و معیشت جامعه است که برخی خانوارها وقتی به مشکلات معیشتی بر می خورند بیشتر به سراغ استفاده از طبیعت به صورت غیر اصولی و غیر معقول روی می آورند و با به ‌گزینی درختان شاخص بلوط ساختار جنگل های استان را به هم می زنند.
وی افزود: جدای از این موارد، توسعه گیاهان نیمه انگل از دیگر عوامل آسیب رسان به جنگل ها است که در سال های اخیر گیاه نیمه انگل موخور به صورت اپیدمیک جنگل ها ظاهر شده که معمولا با مبارزه بیولوژیک و فیزیکی قابل پیشگیری و درمان است.

** جنگل های کردستان در معرض خطر نابودی قرار دارند
رئیس اداره جنگل داری و جنگل کاری اداره منابع طبیعی کردستان نیز معتقد است: هم اکنون جنگل های استان کردستان که درختان آن با عمده غالب گونه بلوط است در اثر عوامل تنش زایی مانند آتش سوزی، زغال گیری، خشکسالی و توسعه اراضی کشاورزی در حریم و داخل آنها با در خطر نابودی قرار دارند.
حمید غیاث الدین اظهار داشت: این عوامل تخریبی باعث شده علاوه بر کاهش سطح جنگل ها شاهد توقف توسعه آنها و در نهایت بروز برخی تنش های محیطی در استان از جمله ماندگاری بیشتری گرد و غبار در آسمان استان باشیم که این رویدادها در نهایت عاملی برای به خطر انداختن حیات جنگل و اکوسیسم است.
وی افزود: بر اثر کمبود نیروی انسانی که برای حفاظت از جنگل های استان کردستان و در کنار آن مشکلات معیشتی جوامع محلی باعث شده که امروزه زغالگیری ، آتش سوزی و قطع درختان از مهمترین عوامل به خطر افتادن جنگل های استان است.

** آتش سوزی و سمپاشی نفس جنگل ها را گرفته است
فعال محیط زیست شهرستان سروآباد نیز در این میزگرد گفت: آتش سوزی، قطع درختان جنگلی توسط افراد سودجو و فرصت‌طلب به منظور گسترش باغات و یا تبدیل به زغال و فروش آن، وجود انواع آفات و عدم سمپاشی درختان بلوط از جمله آسیب هایی بوده که این روز ها نفس جنگل را گرفته است.
هژبر حسینی تاکید کرد: این عوامل علاوه بر تخریب و انهدام جنگل ها سبب به هم خوردن اکولوژی گردیده و حیات جانوران را نیز به مخاطره می اندازد و باعث می شود که ترکیب گونه های گیاهی عرصه را مختل نموده و سبب تضعیف پایداری گـونه های نادر و ذخایر ژنتیکی می شود.
وی افزود: آتش سوزی و از بین بردن درختان باعث بهم خوردن میزان همسالی درختان و نابودی نهال های جوان و فقیر شدن خاک و دفرمه شدن شکل ظاهری درختان می شود.

** عملیات بیولوژیک برنامه جامع منابع طبیعی برای حفاظت از جنگل است
رئیس اداره جنگل داری و جنگل کاری اداره منابع طبیعی کردستان با بیان اینکه راهکارهای مختلفی برای حفاظت از جنگل های این استان دنبال می شود، اظهار داشت: اجرای عملیات بیولوژیکی در بخش های مختلف مهمترین راهکار دنبال شده از سوی این اداره کل است.
غیاث الدین افزود: در سال جاری 170 میلیارد ریال برای اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری کردستان تخصیص یافت که جنگل ها سهم بسزایی در آن دارند.
وی اضافه کرد: نگاه سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور از این اعتبارات به عنوان پایداری در تولید محصولات کشاورزی و رسیدن به توسعه پایدار و توجه به شاخص ها و معیارهای جدید است.
رئیس اداره جنگل داری و جنگل کاری اداره منابع طبیعی کردستان یادآور شد: در راستای حفاظت از جنگل های استان این اداره کل در قالب برنامه های مختلف طرح های خود را شروع کرده بطوریکه هم اکنون طرح غنی سازی جنگل های استان در سطح یک هزار و 125 هکتار انجام شده است.
غیاث الدین اضافه کرد: این اقدام از سال 94 با اجرای پروژه توسعه جنگل با مشارکت جوامع محلی آغاز شده که شامل 300 هکتار با بذر و 825 هکتار با نهال در اراضی جنگلی و ملی طرح های مدیریت منابع جنگلی شهرستان های تابعه استان است.
وی گفت: همچنین در راستای اجرای سیاست های حفاطتی 77 نفر از مراتع و جنگل های کردستان حفاظت می کنند که 30 نفر نیروی فعال در قالب طرح خدمات گشت، مراقبت، صیانت از جنگل ها هستند.
غیاث الدین افزود: هر سال اقدامات حفاظتی و صیانتی از عرصه های منابع طبیعی با استفاده از نیروی های آموزش دیده در قالب طرح خدمات گشت، مراقبت و اطلاع رسانی از عرصه و اعیان منابع طبیعی صورت می گیرد.
رئیس اداره جنگل داری و جنگل کاری اداره منابع طبیعی کردستان اظهار داشت: در شرایط مطلوب صیانت و حفاظت از هر 10 هزار هکتار جنگل و هر 50 هزار هکتار مرتع به تفکیک به یک نفر نیروی آموزش دیده و متخصص نیاز دارد که این اصل هم اکنون در استان رعایت شده است.
وی افزود: اجرای عملیات گیاه پزشکی نیز از دیگر برنامه های دولت برای حفاطت از جنگل های استان است که این امر در بهار سال جاری در 2 هزار هکتار از جنگل ها برای پایش، کنترل و مبارزه با آفت ها از جمله آفت پروانه جوانه خوار بلوط اجرا شد.
غیاث الدین یادآور شد: این عملیات در دو مرحله شامل پایش و انجام عملیات کنترل و مبارزه اجرا شد که عملیات مونیتورینگ و پایش در سطح جنگل های استان با هماهنگی کارشناسان ناظر و نظارت کارگروه گیاه پزشکی صورت گرفته است.
وی اضافه کرد: تجهیزات اطفای حریق ویژه مراتع و جنگل های کشور از جمله دمنده های آتش، کوله پشتی های آبپاش و لباس های اطفای حریق به میزان یک هزار میلیارد ریال خریداری شده و در سال جای بین استان های حادثه خیز توزیع می شود.
غیاث الدین گفت: بخشی از این تجهیزات از جمله 50 دستگاه آتش خاموش (فلاکس بک) و انواع لباس های ویژه آتش خاموش کن نیز به کردستان وعده داده شده تا تجهیزات یگان های حفاظت استان به روز رسانی شود.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان نیز در ارتباط با راهکارهای حفاظت از جنگل های استان افزود: بهره برداری ها سنتی ممکن است آسیب هایی به جنگل برساند بنابراین می دانیم که در کردستان و بیشتر در شهرستان های بانه و مریوان بهره برداری های سنتی، و آتش سوزی، توسعه زمین های کشاورزی سبب آسیب رساندن به جنگل و به ریختگی در توازن اکولوژیکی آن می شود.
حیدری تاکید کرد: این موارد باعث می شود که کمیت و کیفیت جنگل دستخوش تغییرات شود و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری باید در این مورد بیشتر در مباحث توسعه ای که منتج به پایداری اکولوژیک جنگل باشد را در دستور کار خود قرار دهد.
وی یادآور شد: برای رسیدن به پایداری اکولوژیک جنگل در بلند مدت به دانه‌زاد و زادآوری از طریق بذر نیاز داریم که تا هم در دوران پس از آتش سوزی ها سریع تر از شاخه زاد به نتیجه برسیم هم مناطقی که دچار آسیب شده اند را در کمترین زمان ممکن به حالت قبلی خود نزدیک کرد.
وی اضافه کرد: فعال شدن یگان حفاظت در شهرستان ها، تحویل تجهیزات اطفای حریق به نیروهای حفاظت و نیروهای محلی، اقدامات حفاظتی و توسعه ای بیولوژیک و مکانیک و از جمله این موارد است.
فعال محیط زیست سروآباد نیز در ارتباط با راهکارهای مختلف حفاظت از جنگل های استان گفت: هماهنگی و ارتباط منطقی و سازنده با انجمن های مردم نهاد، استخدام و بکارگیری نیروی انسانی آموزش دیده و دانشگاهی از راهکارهای مهم در این ارتباط است.
حسینی افزود: از دیگر راهکارها تهیه امکانات و تجهیزات لازم برای حفاظت از محیط زیست و انجام وظایف محوله به نحو احسن، آگاهی رساندن به جامعه از طریق برگزاری کلاس های آموزشی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی است.

** زندگی مردم به حیات جنگل گره زده شود
فعال محیط زیست سروآباد در خصوص نقش جوامع محلی برای حفاظت از جنگل ها گفت: یکی از راهکارهایی که در دو تا سه دهه گذشته برای حفاظت از جنگل‌‌‌ها توصیه شده و با موفقیت همراه بوده مدیریت جنگل‌ها با مشارکت جوامع محلی ‌است.
حسینی اظهار داشت: طبق این الگو، باید حضور جنگل‌نشینان را در اکوسیستم‌های جنگلی به ‌عنوان یک حقیقت پذیرفت و جنگل را با مشارکت و همکاری آنها حفظ کرد.
وی افزود: در واقع باید بستر لازم را برای مشارکت جنگل‌نشینان در حفاظت از جنگل‌ها فراهم کرد و وقتی منافع جوامع محلی با جنگل گره بخورد جنگل‌نشینان برای حفاظت از جنگل، از هیچ تلاشی دریغ نخواهند کرد.
حسینی اضافه کرد: با توجه به اینکه محیط زیست متعلق به مردم بوده و به نوعی خانه دوم آنها محسوب میشود نقش آنها نیز باید پررنگتر باشد که در ابتدا احساس مسئولیت نسبت به نگهداری محیط زیست و جنگل ها از مهمترین آن است.
وی یادآور شد: مشارکت و همکاری مستمر با انجمن های زیست محیطی و همکاری همه جانبه ادارات منابع طبیعی و محیط زیست از نکات مهم برای تقویت نقش مردم در حفاظت از جنگل ها است.
رئیس اداره جنگل داری و جنگل کاری اداره منابع طبیعی کردستان افزود: این اداره کل به عنوان نخستین اقدام خود برای تغییر دیدگاه جوامع محلی برای مشارکت در حفاظت از جنگل است که برای تحقق این اهداف علاوه بر حمایت از سازمان های مردم نهاد در راستای توسعه جنگلکاری های مشارکتی نیز اقدام کرده اند.
غیاث الدین اظهار داشت: تمام این برنامه ها به منظور تغییر زاویه دید جوامع محلی نسبت به اهمیت حمایت و حفاظت از جنگل انجام می شود تا در نهایت منجر به آن شود در کنار اینکه معیشت و زندگی آنها به جنگل ها وابسته می شود بلکه جنگل بانی به تمام اقشار جامعه تعمیم دهیم.
وی اضافه کرد: طرح توسعه جنگل روستای تودار ملا سنندج در سطح یک هزار هکتار با 14 میلیارد ریال اعتبار پیش بینی شده از جمله این طرح ها است که تاکنون در 850 هکتار از سطح پیش بینی شده اجرا شده و برای اتمام نیازمند تزریق یک میلیارد ریال اعتبار است.
رئیس اداره جنگل داری و جنگل کاری اداره منابع طبیعی کردستان یادآور شد: در این طرح نهال هایی از گونه های بلوط، بنه، بادام، گلابی وحشی، زالزالک، سنجد، سماق، فندوق و ارغوان کاشت می شود‌ که همگی گونه های اقتصادی است و پس از پنج سال قادر است سالانه 220 میلیارد ریال درآمد 85 خانوار مورد هدف طرح را افزایش دهد.
وی افزود: این طرح به درخواست روستاهای تودار ملا و تودار روته و اعلام آمادگی اهالی و کشاورزان برای همکاری با این اداره کل در تحقق منویات رهبر معظم انقلاب و اجرای طرح جنگلکاری و توسعه جنگل با گونه های جنگلی و اقتصادی چند منظوره در دیم زارها اجرا می شود.
غیاث الدین اضافه کرد: فعالسازی سازمان های مردم نهاد فعال در حفاطت از منابع طبیعی و آبخیزداری، جنگل کاری در راستای جلب مشارکت جوامع محلی بود و از دیگر دستور کارهای این اداره کل است.
وی گفت: هم اکنون پنج مورد از 9 سازمان مردم نهاد در این استان فعال بود و در کنار طرح جنگلبانان کردستان در راستای حفاظت از این سرمایه های عظیم گام بر می دارند که مهمترین اقدامات آنان حضور فعال و خودجوش در عملیات اطفای حریق است.
غیاث الدین تاکید کرد: در سال جاری در اثر حادثه آتش سوزی جنگل در شهرستان مریوان چهار تن از نیروهای این استان جان خود را از دست دادند که دو تن از آنان از نیروهای داوطلب مردمی و عضو انجمن های مردم نهاد این استان در شهرستان مریوان بود.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان نیز در ارتباط با نقش جوامع محلی گفت: برای رسیدن به حفاظت و حمایت از جنگل در سطح وسیع آن نیازمند آن هستیم با اجرای طرح های بهره گیری از مشارکت جوامع محلی را در تمام شهرستان ها فعال کرده و برنامه ریزی در دستگاه های متولی را از پایین به بالا تدوین کنیم.
وی افزود: برای برنامه ریزی پایین به بالا در زمینه های مختلف از جمله آتش سوزی، ذغال گیری و بهره برداری های سنتی اقدام کرد به صورتی که برنامه از دل واحدهای مدیریت خرد و شهرستانی به سمت مدیریت های استانی و کشوری پیشنهاد شود.
حیدری اضافه کرد: با توجه به سهم 12 درصدی جنگل ها از سطح کردستان و سکونت 30 تا 40 درصدی جمعیت استان در کنار این پوشش ها باید مردم و جوامع محلی را به گونه ای به سمت حفاظت و حمایت از جنگل سوق داد تا بتوانند آسیب های کمتری از بهره برداری خود به جنگل ها وارد کنند.
وی یادآور شد: پس از این مهم با توجه به وابستگی معیشت جوامع محلی به جنگل ها باید به گونه ای رفتار کرد که آنان در کنار ارتزاق از آن در حفاظت و حمایت از جنگل های استان مشارکت جدی تری و پایدار تری داشته باشند.
حیدری گفت: این مهم می تواند در زمینه اجرا و برنامه ریزی طرح های مختلف را به صورت مشارکتی میسر خواهد بود و در صورت پایداری همکاری ها بین دستگاه ها و جوامع محلی می توان به اکوسیستم فرضصت بیشتری برای احیا داد.
هم اکنون به دلایل مختلف از جمله صنعتی شدن جامعه، بروز مشکلات معیشتی در جامعه، افزایش مصرف گرایی انسان خود به تنهایی مهمترین عامل تخریب جنگل است اما می توان با مدیریت مصرف و بها دادن به نقش جوامع محلی این تهدید را به مهمترین بخش برای حفاظت از جنگل تبدیل کرد.
جنگل های این استان که جزو جنگل های زاگرس شمالی به حساب می آیند، در طول بیش از 50 هزار سال گذشته تشکیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی، مصارف درمانی، توانایی های اکوتوریستی و ارزش های زندگی، دارای اهمیت زیادی است.
جنگل های این استان که بخشی از جنگل های غرب کشور را تشکیل می دهد بیشتر اطراف شهرهای بانه و مریوان واقع شده و بعد از جنگل های شمال کشور در رتبه دوم اهمیت قرار دارند.