بزرگنمايي:
محرم که مي‌آيد، فضا تغيير مي‌کند، مساجد و تکايا، حسينيه و مهديه همه فضاي محرم به خود مي‌گيرند، خيابان و کوچه خبر از يک غم و اندوه مي‌دهند، غمي که عاشقان و طرفداران امام حسين(ع) در سينه دارند و اين موضوع بعد از قيام عاشورا تاکنون استمرار داشته است.
مسلمانان هر ساله چنان ارزش‌هاي محرم و قيام عاشورا را با اجراي مراسماتي خاص يادآوري مي‌کنند که گويي واقعه عاشورا تازه اتفاق افتاده است و اين از باور مردم به اسلام، ارزش‌هاي دين و جايگاه اهل بيت عصمت و طهارت(ع) سرچشمه مي‌گيرد.
استان کردستان داراي دو بافت قومي کرد و ترک و مذاهب شيعه و سني است که تمامي آنها هر ساله در ايام محرم در قالب دسته‌هاي سينه‌زني و زنجيرزني به عزاداري سرور و سالار شهيدان حضرت امام حسين(ع) مي‌پردازند.
منابع مکتوب شاعران و نويسندگان اهل سنت گواهي محکم بر اثبات ادعاي ارادت آنان به امام حسين(ع) است.
شيخ‌رضا طالباني شاعر پارسي‌گوي کرد اهل سنت در مدح امام حسين(ع) چنين مي‌سرايد:
لافت از عشق حسين است و سرت برگردن است/ عشق‌بازي، سر به ميدان وفا افکندن است
گر هواخواه حسيني، ترک سرکن چون حسين/ شرط اين ميدان به خون خويش بازي کردن است
از حريم کعبه کمتر نيست دشت کربلا/ صد شرف دارد بر آن وادي، که گويند ايمن است
اي من و اي من فداي خاک پاکي کاندرو / نور چشم مصطفي و مرتضي را مسکن است
زهره زهرا نگين و خاتم خيرالوري/ زور زهر مرتضي و حيدر خيبرکن است
سنيم، سني وليکن حب آل مصطفي/ دين و آيين من و آباء و اجداد من است
شيعه و سني ندانم، دوستم با هرکه او/ دوست باشد، دشمنم آن را که با او دشمن است
همچنين کتاب شعاع مهر حسين(ع) در ادب کرد اهل سنت که به همت مرحوم شاهرخ اورامي شاعر کرد سنندجي جمع‌آوري و تأليف شده است، گوشه‌اي از ارادت اديبان و عرفاي سرشناس کرد‌زبان اهل سنت کردستان را نسبت به ساحت مقدس حضرت امام حسين(ع) نشان مي‌دهد.
در اين کتاب اشعار نغزي از شعراي کرد اهل سنت به زبان‌هاي فارسي، کردي و عربي آمده است که گوياي ارادت زايدالوصف مردم کرد شافعي مذهب به اهل بيت پيامبر(ص) به ويژه حضرت امام حسين(ع) است:
بنگر ز روي زردم همه اشک همچو کوکب/ بشنو ز سينه من همه شب نواي
يا رب شده از غمم سنندج هم غرق آتش و تب/ ز نواي مرغ ياحق بشنو تو در دل شب همچنين ماموستا شيخ نافع مظهر معروف به اميني از شاعران کرد اهل سنت سقز نيز به زبان کردي شعري زير را در مورد عاشورا سروده که ترجمه آن در زير هر بيت آورده است:
روژي عاشورا ئاسمان و زه‌مين/ هه‌ر دو به جوته ده‌که‌ن زاري و شين
روز عاشورا آسمان و زمين/ هر دو با هم گريه و زاري مي‌کنند
زه‌مين بي‌قه‌رار به گريه و نالين/ ئاسمان که‌سه‌ر و عاجز و خه‌مين
زمين بيقرار است و گريه و ناله مي‌کند / آسمان هم عاجز و کسل و غمگين شده است
دائم داد ئه‌که‌ن به دلي به‌تين/ له درگاي خواي ره‌ب العالمين
مدام با دلي گرم داد مي‌زنند / از درگاه خداوند رب‌العالمين
ده‌لين خواي گه‌وره خوت ئاگاداري/ چون پيک هينه‌ر و په‌روه‌ردگاري
مي‌گويند اي خداي بزرگ خودت آگاهي داري/ چون خودت آفريننده و پرورگار هستي
وا حه‌فتاو دو که‌س ياراني دين دار/ که‌وتونه داوي يه‌زيدي خوين خوار
اينکه 72 نفر از ياران دين‌دار/ به دام يزيد خونخوار افتاده‌اند
هه‌ر يه‌ک به جوري ده‌نالي به زار/ حسين شهيد و عه‌باس بريندار
هر کدام از آنها به گونه‌اي ناله مي‌کنند/ حسين شهيد و عباس هم زخمي شده‌اند
زه‌ينه‌ب و ئه‌کبه‌ر به ته‌نيا ماون/ له ده‌شتي به‌لا چاوه‌ري ئاون
زينب و اکبر تنها مانده‌اند/ در دشت بلا چشم به راه آب هستند
چاوه‌رين عه‌باس ئاو بيني بويان/ په‌ر داخي بخون بشکي تينويان
چشم براه عباسند که براي آنها آب بيارد/ زياد بخورند تا تشنگي آنها رفع شود
سپاياني په‌ست قه‌ومي به‌د فه‌رمان/ هه‌مو تيريان خست نيو مالي که‌وان
سپاهيان پست از قومي بدفرمان/ همه آنها تير در کمان گذاشتند
که‌مان داراني يه‌زيدي گومرا / تيريان له مالي که‌وان کرد ره‌ها
کمانداران يزيد گمراه/ تير را از کمان‌هاي خود رها کردند
دايان له عه‌باس دو باليان شکاند/ ئاوي مه‌شکه‌که‌ي عه‌باسيان رژاند
به عباس زدند و دو بال وي را شکستند/ آب مشک او را بر زمين ريختند
به‌و شکل و شيوه خويان کرده په‌ند/ به‌د ناون به‌د ناو تا هه‌زار و ئه‌ند
با اين شکل و شيوه خود را رسوا کردند/ بدنام بدنام شدند تا هزار و اندي
سه‌ر شور و ريسوان له هه‌ر دو دونيا / نه‌فرينن نه‌فرين بو هه‌تا هه‌تا
سر‌افکنده و رسوا شدند در هر دو دنيا / نفرين شده و نفرين شدند براي هميشه
مردم استان کردستان در ايام محرم هر کدام به نوعي ارادت خود را به امام حسين(ع) و مقوله عاشورا به اثبات مي‌رسانند به طوري که مردم سنندج در شب عاشورا در امامزاده پيرعمر اين شهر جمع شده و با روشن کردن شمع به دعا و نيايش و عزاداري مي‌پردازند. آيين‌هاي عاشورايي خاصي نيز در ساير شهرهاي استان با آداب و رسوم خاصي همچون طشت‌گذاري، تشکيل حلقه عزا در مقابل مساجد تکايا و حسينيه‌ها با ذکر حسين واي، مراسم گل‌گيران و مجالس روضه‌خواني و تعزيه‌خواني که از واپسين روزهاي ماه ذي‌الحجه آغاز و تا پايان دهه نخست محرم ادامه مي‌دهند.
مردم استان کردستان به شيوه‌هاي سنتي در قالب دسته‌هاي عزاداري عشق و ارادت خود را به خاندان اهل بيت (ع) و شهداي کربلاي معلي ابراز مي‌دارند که يکي از اين شيوه‌هاي سنتي مراسم گل‌گيران در روز عاشوراي حسيني و خاص منطقه شهرستان بيجار است. براي اجراي اين مراسم، جوانان و مسئولان هيئت‌ها چند روز قبل از عاشورا به ياد خاک کربلا به حاشيه شهر مي‌روند و مقداري خاک را تهيه و در جاهاي مشخصي در داخل شهر بيجار ناخالصي‌هاي آن را به وسيله الک مي‌گيرند و در صبح روز عاشورا خاک‌ها را با گلاب و آب مخلوط کرده و گل را براي اجراي مراسم گل‌گيران آماده مي‌کنند.
عزاداران و سوگواران امام حسين(ع) و خاندان آن حضرت با حرکت دسته‌هاي عزاداري گل را به سر و صورت و تمام اعضاي بدن خود مي‌مالند و با دسته‌ها حرکت مي‌کنند.
آتش‌زدن خيمه‌ها و چرخيدن عزاداران به دور آنها، سينه‌زني، زنجيرزني و همچنين قرباني کردن گوسفند در جلو دسته‌هاي عزاداري و پخش شير، شربت و خرما از ديگر مراسمات خاص استان کردستان در ايام محرم است.
پخت حليم در شب تاسوعا توسط زنان برخي از مناطق استان از جمله شهر سريش‌آباد از جمله رسوم ديگري است که در اين استان در ايام محرم اجرا مي‌شود و با اين حليم در صبح غم‌انگيز عاشورا از عزاداران پذيرايي مي‌شود.
پس از سپري شدن زماني از حرکت دسته‌هاي عزاداري در روز عاشورا به ياد واپسين تکبيرهاي کاروانيان کربلا و نداي «هل من ناصر ينصرني» قافله‌سالار دشت کربلا مؤذنان اذان مي‌گويند و به طرف ميادين شهرها مي‌روند.
آيين‌هاي عزاداري ويژه دهه نخست محرم با برپايي نماز ظهر عاشورا به ياد آخرين نماز بزرگ شهيد امر به معروف و نهي از منکر ادامه مي‌يابد و بعدازظهر عاشورا تمامي بيرق‌ها و علم‌ها به صورت افقي پيشاپيش دسته‌هاي عزادار به نشانه شهادت حضرت امام حسين(ع) و 72 نفر از ياران باوفايش به حرکت درآمده و با برگزاري شام غريبان حسيني به پايان مي‌رسد.
آيين سنتي طشت‌گذاري خاص منطقه سريش‌آباد در استان کردستان بوده همه ساله در آخرين شب‌هاي ماه ذيحجه برگزار مي‌شود و دوستداران اهل بيت عصمت و طهارت (ع) در اين شهر در قالب هيئت‌هاي سينه‌زني با تشکيل حلقه عزا حسين حسين‌گويان در رساي شهداي دشت کربلا بر سر و سينه مي‌زنند و گرداگرد طشت آبي به نشانه بستن آب بر روي اهل بيت عصمت و طهارت(ع)، عطش و تشنگي کاروان کربلا سوگواري مي‌کنند.
آب متبرک اين طشت در بين حاجت‌مندان و نيازمندان درگاه اهل بيت پيامبر مکرم اسلام (ص) توزيع مي‌شود.
در اين ميان اجراي برخي آيين‌هاي سنتي مانند دسته اعراب هاشمي که در آن کودکان و نوجوانان با پوشيدن لباس ويژه اعراب به منزله کودکان کاروان کربلا گرداگرد اسبي که نماد ذوالجناح است بر سر و سينه‌زنان نداي «يا حسين مظلوم، حسين واي، ذوالجناح کو بابايم» سر مي‌دهند و پيشاپيش دسته‌هاي عزاداري حرکت مي‌کنند و اشک از ديده هر عاشق اهل بيت عصمت و طهارت (ع) سرازير مي‌شود.
حرکت علم‌ها و بيرق‌هاي عزاداري که بزرگ‌ترين آن علم بلندي منصوب به قمر بني‌هاشم حضرت ابالفضل (ع) بوده و اين امر نشانه اين است که بيرق علمدار کربلا هنوز پس از گذشت 1400 سال همچنان بر زمين نيافتاده است.
علاوه بر اين‌ها، گهواره حضرت علي‌اصغر (ع) که در ماه محرم در اين استان اجرا مي‌شود، زينب‌خواني نيز آييني است که در شهرهاي استان کردستان به اجرا در مي‌آيد.
در اين آيين يکي در نقش امام حسين (ع) و يکي نيز در نقش حضرت زينب (ع) خواهر بزرگوارش با خواندن اشعار و مرثيه به ذکر واقعه کربلا مي‌پردازند.
اداي نزورات نيز که بيشتر به صورت پذيرايي با غذاي گرم از هيئت‌ها انجام مي‌شود، از شب هفتم ماه محرم آغاز شده و حاجت‌مندان و نيازمندان درگاه اهل بيت (ع) به قصد تبرک به اين مجالس مي‌روند و از خوان کرم خاندان نبوت بهره‌مند مي‌شوند.