بزرگنمايي:

وقتي برگ‌هاي کتب شعر و ادبيات کُردي را ورق مي زنيم، ابيات و جملات متعددي را مي يابيم که پيرامون يک محور مشترک در چرخشند و آن سرسبزي و ترنم بهار رنگارنگ در استان کردستان است؛ استاني که کوه‌هايش رداي مخمل گونه اي از گياهان خوش عطر زمرد رنگ را در فصل بهار بر تن کرده است.

همزمان با فرارسيدن روزهاي نخستين بهار بخشي از گياهان بهاري که چشم نواز و ترنم بخش طبيعت استان هستند سفره هاي مردم را نيز رونق و عادات غذايي را تنوع مي بخشند.

گياهان خوراکي که عمدتا در کوهستان‌هاي بلند و دشت هاي مرتفع استان مي رويند خوراکي لذيذ و نشاط بخش را براي مردم به ارمغان مي آورند که استفاده خوراکي و دارويي از آنها در طول اعصار در فرهنگ کهن سرزمين ريشه دوانده و با محيط زيست، اقتصاد و آداب و سنت هاي کردستان آميخته شده است.

در اين ميان مصرف گياهاني مانند «کنگر»، «بنا»، «شنگ»، «گيلاخه»، «کنيوال»، «پونه»، «خوژه» و «ريواس» بيشترين استفاده را دارد و افراد زيادي براي يافتن اين گياهان به کوه و دشت مي روند و آنها را جمع آوري مي‌کنند.

علاوه بر اين مغازه‌هايي نيز به فروش اين گياهان اقدام مي‌کنند که بانوان کدبانو با خريدن آنها و پس از پاک کردن، مراحل پخت و پز را با اضافه کردن پيازداغ، زردچوبه، نمک و در برخي از گياهان با افزودن تخم‌مرغ انجام مي‌دهند.

همچنين برخي از گياهان نيز در تهيه خورشت مخصوص به خود و يا در تهيه آش کاربرد دارند.

خواص بسيار و ارزان قيمت بودن، دليل استقبال مردم از گياهان بهاري

نزد يک فروشنده گياهان خوراکي در ميدان انقلاب سنندج رفتم، بختيار کريمي که دانش آموخته رشته کشاورزي گرايش زراعت و اصلاح نباتات بود، درباره گياهاني که مي‌فروخت  گفت: کنيوال(پيازکوهي)، شنگ، گيلاخه، کنگر، ريواس، قازياخي، پيچک، بنا، خوژه، لوشه، پونه، بابونه، قارچ کوهي و گل گاوزبان از جمله پرکاربردترين گياهاني هستند که در فصل بهار در کردستان بيشترين مصرف را دارند.

وي افزود: اين گياهان به دليل اينکه در استان کردستان بيشتر در دامنه کوهپايه‌ها مي رويند به دليل عدم استفاده از مواد شيميايي و انواع سموم، داراي املاح بسيار مفيدي هستند که در درمان بيماري‌ها نيز کاربرد دارند.

اين فروشنده گياهان خوراکي دليل استقبال مردم از اين گياهان را ارزان قيمت بودن آنها عنوان کرد و ادامه داد: چون ارزش غذايي اين گياهان بالاست و قيمت مناسبي نيز دارند مردم از آنها استقبال خوبي به عمل مي آورند.

وي در ادامه به خواص اين گياهان اشاره کرد و افزود: گياه شنگ، سرد و خشک است و برگ‌هاي آن از خونريزي معده جلوگيري مي کند، همچنين براي رفع سموم شديد از ريشه شنگ استفاده مي کنند و براي درمان رماتيسم نيز مفيد است.

کريمي همچنين با اشاره به خواص گياه کنگر، ذکر کرد: کنگر با برگ‌هاي ريز و تيزي که دارد، منبع غذايي پتاسيم است؛ کنگر همچنين ضدعفوني کننده، تب‌بر، هضم کننده غذا و اشتها آور است و مصرف آن باعث تقويت قلب و دستگاه گوارش مي شود در درمان يرقان، نارسايي کبد و کم‌خوني نيز موثر است.

اين فروشنده گياهان بهاري به خواص گياه گيلاخه اشاره کرد و يادآور شد: اين گياه نيز ضدعفوني کننده روده‌ها بوده و براي معالجه رماتيسم و بيماري هاي کبدي مفيد است.

گياهان بهاري حاوي ترکيبات ضد سرطان هستند

يک مشاور تغذيه و رژيم درماني  اظهار کرد: گياهان بهاري به دليل ترکيبات ويژه‌ و خصوصيات فيزيکي ظاهري از جمله رنگ، بو و طعمي که دارند حاوي ترکيبات ضد سرطان و ضد پيري هستند.

دکتر اسعد بطي افزود: اين گياهان به دليل دارا بودن ويتامين A از خشکي پوست جلوگيري مي‌کنند و همچنين با دارا بودن آنتي اکسيدان از تاثير عوامل راديکال آزاد در بافت‌هاي بدن جلوگيري مي کنند.

وي با اشاره به اينکه اين گياهان به دليل داشتن آب زياد از يبوست جلوگيري مي کنند، عنوان کرد: همچنين گياهان غذايي با داشتن ترکيبات بو دار خود، براي کساني که کبد چرب دارند مفيد هستند.

اين مشاور تغذيه و رژيم درماني با عنوان اينکه اين گياهان با توجه به فيبربالايي که دارند کاهنده قندخون هستند، ادامه داد: همچنين گياهان بهاري از جذب قند در رژيم غذايي جلوگيري مي کنند و ميزان جذب چربي علي الخصوص کلسترول را در لوله گوارش کاهش مي دهند.

وي با اشاره به اينکه مصرف اين گياهان ريسک ابتلا به بيماري‌هاي قلبي و عروقي را کاهش مي‌دهد، بيان کرد: به صورت کلي مصرف غذاهاي گياهي از ابتلا به بيماري‎هاي تمدن(بيماري هايي که به سبک زندگي شهري و بدون تحرک مربوط مي شوند) از جمله نقرس، يبوست، چاقي، بيماري‌هاي قلبي و عروقي، فشارخون، ديابت و سرطان جلوگيري مي‌کند.

دکتر بطي در پايان در پاسخ به اين سوال که آيا در گياهان بهاري ترکيبات شيميايي نيز وجود دارد؟ يادآور شد: اين مسئله بستگي به خاک منطقه اي که گياه در آن رشد کرده است دارد؛ در صورتي که گياه در خاکي که حاوي فلزات سنگين، سرب و مواد سمي باشد رشد کرده باشد داراي ترکيبات شيميايي است و در صورتي که در خاک سالمي رشد کرده باشد فاقد اين مواد مي باشد.

گياهان خودروي خوراکي کاملا ارگانيک هستند

همنچنين يک کارشناس ارشد علوم سلولي و مولکولي در گفت‌و‌گو با ايسناي کردستان اظهار کرد: شعار جهاني بهداشت امسال "بهبود غذايي از مزرعه تا بشقاب" اعلام شده است و مفهوم اين شعار در مصرف گياهان بهاري مستتر است.

فرزام معماري افزود: اغراق نيست که گياهان خودروي خوراکي را سالم‌ترين خوراک ها بناميم چرا که اين نعمات خدادادي که در کوهستان ها مي‌رويند کاملا ارگانيک هستند و در مراحل رشد آنها هيچگونه کودشيميايي و سموم کشاورزي استفاده نشده است.

وي عنوان کرد: به دليل اينکه اين گياهان در مناطق سهل الوصولي رشد نيافته اند تا حد زيادي از فضولات دامي و آلودگي هاي ميکروبي به دور مانده اند و به همين دليل در شستشوي آنان نياز به ضدعفوني خاصي نيست و زدودن خاک با خيساندن اندک زماني در آب کافي است.

اين کارشناس ارشد علوم سلولي و مولکولي با اشاره به اينکه برخي از اين گونه‌هاي گياهي منحصراً بومي استان هستند و برخي ديگر در تمام مناطق کشور رويش دارند، ادامه داد: گياهان خودرو خوراکي از حيث خواص غذايي و دارويي حايز اهميت بوده و غني بودن از ويتامين‌ها به ويژه ويتامين A؛ همچنين آب زياد، وجود مقادير بالاي فيبر که در کنترل فعاليت‌هاي دستگاه گوارش، جلوگيري از يبوست و بيماري‌هاي معلول آن و بهبود بيماري‌هاي گوارشي نقش بسزايي دارند، در اکثر گياهان خوراکي بهاري مشترک است.

وي ادامه داد: با توجه به اينکه عمر گياهان بهاري محدود بوده و عموما داراي ساقه علفي نيز مي باشند در مدت زمان کمي گردش آب زيادي را در آوندهاي خود دارا هستند، بنابراين حجم املاح معدني جذب شده در آنها نيز مطلوب است که منجر به افزايش ارزش غذايي آنان براي تامين املاح موردنياز مسيرهاي بيوشيميايي و سوخت و ساز بدن مي شود.

خواص برخي از گياهان بهاري

معماري تصريح کرد: تعدادي از گياهان به سبب دارا بودن برگ‌هاي تيره رنگ نظير گيلاخه، کنيوال و کوزله منابع خوبي براي تامين آهن مورد نياز بدن هستند و از اين دسته، گياهاني که بين صخره‌ها و سنگ‌ها رشد مي‌يابند مقدار بيشتري آهن را در خود ذخيره دارند.

وي بيان کرد: يکي از گياهان معروف بهار که در بسياري از نقاط کشور نيز يافت مي شود «کنگر» است، اين گياه به دليل دارا بودن ريشه و ساقه‌اي که در عمقي از خاک قرار دارد از يد، فلوئور و پتاسيم سرشار است که در تنظيم سوخت و ساز بدن، استخوان سازي و همچنين استحکام دندان ها نقش دارد.

اين کارشناس ارشد علوم سلولي و مولکولي ادامه داد: کنگر محرک کليه‌هاست و ماده سينارين موجود در برگ‌هايش کاهش دهنده کلسترول و تري گليسريد خون است.

وي افزود: گياه ديگري که معمولا در ابتداي فصل ارديبهشت به وفور در بازار عرضه تره‌بار يافت مي‌شود «ريواس» است؛ پتاسيم، کلسيم و همچنين اسيد ماليک ريواس سبب رفع تشنگي و تسهيل هضم خوراک مي شود و از حيث وجود ويتامين نيز غني است اما در مصرف اين گياه به دليل وجود اسيد اکساليک فراوان که مانع جذب کلسيم مي شود نبايد افراط کرد.

معماري بيان کرد: همچنين افراد با سابقه فشار خون مزمن و مبتلا به سنگ کليه و دردهاي آن مي بايست از خوردن ريواس امتناع کنند.

وي ادامه داد: تمامي گياهاني که در خاک غني از سلنويم روييده باشند نيز غني از آنتي اکسيدان هستند که در پيشگيري از بروز بسياري از بيماري‌ها از جمله بيماري‌هاي قلبي عروقي موثر هستند، از اين دسته نيز مي توان «پيچک»، «پونه» و «آويشن کوهي» را مثال زد.

اين کارشناس ارشد علوم سلولي و مولکولي خاطرنشان کرد: «قارچ» نيز يکي ديگر از محصولات خودرو بهاري است که بيشترين دقت را قبل از مصرف مي طلبد، در صورتي که قارچ سمي تناول شود مسمويت‌هاي بسيار شديد و حتي کشنده آن دور از انتظار نيست.

وي يادآور شد: قارچ غيرسمي خودرو منبع فيتوپروتئين محسوب شده و مصرف آن به دليل وجود کربوهيدات‌هاي محرک و تقويت کننده دستگاه ايمني و غني بودن از ريزمغذي "روي" که به حفظ سلامت پوست و مو کمک مي کند و همچنين سرشار بودن از سلنيوم که از بروز سرطان و تومور بدخيم پيشگيري مي کند، توصيه مي شود.

لازم به ذکر است؛ اگرچه گياهان خودرو بهاري از گذشته ميهماني فرخنده بر سر سفره هاي کردستاني‌ها بوده است اما نسل امروز از خواص اين گياهان غافل مانده اند و اقبال آنان به مصرف، همانند گذشتگان نيست.

در پايان بايد گفت که در ايران سالانه سلامت بيش از 90 هزار نفر بر اثر تغذيه نامناسب به مخاطره مي‌افتد و در همين حال در جهان مواد غذايي ناسالم باعث مرگ 2 ميليون نفر در سال مي شوند؛ اين در حالي است که گروهي از سالم‌ترين گياهان در فصل بهار به وفور در دسترس کردستاني‌ها است، بنابراين شايسته است که کردستاني‌ها گامي بلند را با مصرف صحيح و بجاي اين نعمات ارزشمند خدادادي در جهت تامين سلامت خويش و تحقق شعار جهاني بهداشت بردارند.